"Ανάμεσα στους τοίχους"

Αναγνώσεις
Hey you, όλοι εμείς
Tης Μαρίας Κατσουνάκη
Από τους 24 μαθητές της τάξης, οι περισσότεροι από τους μισούς είναι ξένοι, κυρίως Αφρικανοί αλλά και (δύο) Κινέζοι. Η τάξη βρίσκεται σε δημόσιο σχολείο, σε υποβαθμισμένα προάστια του Παρισιού. Πράγματι. O Γάλλος σκηνοθέτης Λοράν Καντέ βλέπει «Ανάμεσα στους τοίχους». Αυτούς που υψώνει η κοινωνία, η οικογένεια, η καταγωγή και προσπαθεί να υπερπηδήσει το εκπαιδευτικό σύστημα. Το δημόσιο, εννοείται. Ο Καντέ κινηματογραφεί τη νέα πραγματικότητα (η οποία δεν είναι και τόσο «νέα», αφού απασχολεί τη γαλλική εκπαιδευτική κοινότητα εδώ και πολλά χρόνια), καταγράφει αντιδράσεις και συμπεριφορές, αναρωτιέται για τον ρόλο του καθηγητή, τις μεθόδους διδασκαλίας, τα όρια, που καθημερινά καταστρατηγούνται και επαναφευρίσκονται. Οι 15χρονοι γυμνασιόπαιδες δοκιμάζουν τις αντοχές των σχολικών αξιών, δοκιμάζοντας παράλληλα και τη δύναμη της δικής τους αυθαιρεσίας. Αυτό το εκατέρωθεν crash test δεν έχει νικητές και ηττημένους. Και οι δύο πλευρές (καθηγητές και μαθητές) αποχωρούν στο τέλος της χρονιάς, με απώλειες και ερωτήματα.
Η ταινία έφθασε στις ελληνικές αίθουσες, τροπαιούχος (με τον Χρυσό Φοίνικα του Φεστιβάλ Καννών) και με διθυραμβικές κριτικές, πριν από 10 ημέρες. Οι δύο αθηναϊκοί κινηματογράφοι που τη φιλοξενούν (το Αστυ και ο Δαναός) έχουν εντυπωσιακή πληρότητα. Την περασμένη Κυριακή, μάλιστα, η ουρά στο Αστυ, φιδοειδής, έφθανε έως το μετρό της Κοραή. Τι οδηγεί τόσο κόσμο –και μάλιστα με αυξημένο ενδιαφέρον, αν κρίνουμε από την ένταση που διεκδικούν μια θέση– σε μια ταινία γυρισμένη με τη λιτότητα και αμεσότητα του ντοκιμαντέρ, χωρίς κανένα από τα στοιχεία που συμβάλλουν, συνήθως, στην επιτυχία ενός έργου: συναισθηματικές κορυφώσεις, δράση, αγωνία, αποκαλύψεις κ.ο.κ. Ένας καθηγητής (ο Φρανσουά Μπεγκοντό, συγγραφέας του ομότιτλου βιβλίου «Ανάμεσα στους τοίχους», συνσεναριογράφος και κεντρικό πρόσωπο στο φιλμ), η τάξη με τους (επιλεγμένους) μαθητές, μια καθημερινότητα δύσκολη, αλλά αναμενόμενη. Κι όμως. Η «αμοντάριστη» πραγματικότητα, πυκνή σε μικρογεγονότα και επεισόδια που παράγουν οι γνωστές τριβές και οι άγνωστες, ακόμη, συνέπειες της κατεδάφισης ενός αναγνωρισμένου κώδικα συμπεριφοράς, μας γεμίζει σκέψεις και αισθήματα. Σοφά δηλώνει ο Καντέ στις συνεντεύξεις του ότι «το σχολείο δεν είναι καταφύγιο, αλλά αποτελεί τμήμα της κοινωνίας και ό,τι συμβαίνει σε αυτήν αντικατοπτρίζεται σε ένα βαθμό και στο σχολείο».
Οι εν ενεργεία Πόντιοι Πιλάτοι ας ανασκουμπωθούν. Έχουν πολλή δουλειά: μήπως τα στραβά του σχολείου οφείλονται στο γεγονός ότι τα περισσότερα παιδιά δε μιλάνε γαλλικά στο σπίτι τους; (στις συναντήσεις γονέων ορισμένοι χειρίζονται υποτυπωδώς ή καθόλου τη γλώσσα). Ή μήπως πρέπει να στραφούμε στο υψηλό ποσοστό μαθητών που πηγαίνει στο γυμνάσιο με σημαντική υστέρηση στην εκμάθηση; Αδυνατούν να κατανοήσουν κοινότοπες εκφράσεις, να ερμηνεύσουν τρέχουσες λέξεις, να κλείνουν κοινόχρηστα ρήματα. Επιπλέον: ορισμένοι πηγαίνουν χωρίς καν τσάντα στο σχολείο, αδιαφορούν για τις ελάχιστες, συμβατικές υποχρεώσεις τους, αυθαδιάζουν στον καθηγητή. Στους συλλόγους τους οι καθηγητές προβληματίζονται: οι αυστηροί κανόνες αυξάνουν την ένταση; Πρόκειται για αυθαιρεσία των μαθητών ή μήπως πρέπει να πάρουν απόφαση ότι αυτό είναι το πνεύμα των καιρών; Δώδεκα παραπομπές στο πειθαρχικό συμβούλιο μέσα σε ένα χρόνο μήπως είναι υπερβολή; Γιατί οι μαθητές εισπράττουν ως εκδίκηση την επιβολή πειθαρχίας;
Η πολυπολιτισμική σχολική κοινότητα, με παιδιά που αδυνατούν να προσδιορίσουν την εθνική τους ταυτότητα (πότε μάχονται τη χώρα καταγωγής πότε τη χώρα υποδοχής), με μαθητές που αμφισβητούν την αυθεντία του δασκάλου (αν υποθέσουμε ότι ο καθηγητής επιθυμεί να την υποστηρίξει), κλυδωνίζεται, αναζητώντας ένα νέο στίγμα. Και αυτός ακριβώς ο κλυδωνισμός, παρά το γεγονός ότι το γαλλικό δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα ούτε εγκαταλελειμμένο είναι ούτε απολύτως απαξιωμένο, συμβαίνει στα σωθικά της κοινωνίας. Της παρούσας και της μελλοντικής. Διαρκείς εσωτερικές συγκρούσεις ανάμεσα σε αξίες εδραιωμένες, αλλά αδύναμες πλέον να ρυθμίσουν τη σχολική μικροκοινωνία. Τι σημαίνει δημοκρατικό σχολείο σήμερα και τι εκμοντερνισμένη εκπαίδευση; Όποιες και αν είναι οι απαντήσεις ένα είναι βέβαιο: οι τοίχοι, που χωρίζουν το μέσα και έξω από την τάξη, δεν υπάρχουν. Στα θρανία δεν κάθονται πια τα παιδιά αλλά η ίδια η κοινωνία.
Δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή, 2/11/2008