28 Δεκ 2018

Ο Άριστος Τσιάρτας παρουσιάζει τα "Σημάδια για το δρόμο" της Εύας Νεοκλέους






Η ανάλυση που ακολουθεί δημοσιεύτηκε στο Διμηνιαίο Περιοδικό Τεχνών και Πολιτισμού "διόραμα",τ.20,Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2018,σελ.32-33
Θερμές ευχαριστίες στον Άριστο Τσιάρτα και στον εκδότη  Ανδρέα Χατζηθωμά!

«Σημάδια για το δρόμο»

Πολλές φορές αποδίδεται  στους ποιητές ως κύριο ή μάλλον αποκλειστικό προσόν η ευαισθησία. Αυτό λειτουργεί ως ένα είδος αντιδιαστολής απέναντι στην πεζότητα και τη ρηχότητα του καθημερινού βίου. Στην  ποιητική συλλογή της Εύας Νεοκλέους Σημάδια για το δρόμο (Εκδόσεις Ακτίς, 2015), η ευαισθησία  παρότι έντονα παρούσα, δεν φωνάζει, δεν διεκδικεί. Η  ποιήτρια σέβεται και διαφυλάσσει  την ευαισθησία της σαν βαρύτιμη εσωτερική γνώση, χωρίς να ζητά την άμεση και πρόσκαιρη αποδοχή. Η ευαισθησία διαφαίνεται, πρωτίστως,  μέσα από την αύρα που περιβάλλει το ύφος και τη μορφή των ποιημάτων της. 

Ο ποιητικός λόγος της Εύας Νεοκλέους είναι ευδιάκριτα προσωπικός και εξομολογητικός. Οι στίχοι της  δεν τείνουν προς μια εξωστρεφή σύλληψη του κόσμου, όπου όλα κινδυνεύουν να μείνουν στην επιφάνεια σαν μια γυαλιστερή κρούστα. H ποίησή της, ιδίως ο εξομολογητικός της τόνος, είναι δρόμος εσωτερικής αυτογνωσίας. Οδυνηρής αυτογνωσίας. Έτσι για να μας υπενθυμίζει ότι,  ούτως ή άλλως, ο ποιητής βρίσκεται, λιγότερο ή περισσότερο, αβοήθητος στο πέλαγος των εσωτερικών του συγκρούσεων απ’ όπου αναδύεται σαν άλλος, με πυξίδα την ειλικρίνεια και την ακεραιότητά του. Σ’ αυτή την πορεία, ο πρωτοπρόσωπος, ως επί το πλείστον,  ποιητικός λόγος διατηρεί ακέραια την καθαρότητά του, αλλά και το προνόμιο μιας έντιμης στάσης, μιας ηθικής επιταγής, προς κάθε άτομο που μένει με συνέπεια και τόλμη όρθιο στον πιο ανθρώπινο και στον πιο αδιάβλητο εσωτερικό του κόσμο.

Οι στίχοι έχουν προφανές βιωματικό υπόστρωμα και διατυπώνονται με ανόθευτα πηγαίο τρόπο.  Όμως, η ποιήτρια φιλτράρει άρτια την ένταση του βιώματος από την  ένταση της καλλιτεχνικής διαδικασίας. Αποστασιοποιείται, έτσι,  από τα αυτοαναφορικά της ίχνη, προσδίδοντας στον ποιητικό της λόγο αυτοτέλεια και μεγαλύτερη εμβέλεια.



Η μικρή κατά βάση φόρμα των ποιημάτων, σε συνδυασμό με τη χρήση  συμβόλων και  μεταφορών, εξοικειώνουν  μεμιάς τον αναγνώστη με το ποιητικό της σύμπαν. Η δεσπόζουσα διαδικασία αναστοχασμού επαυξάνει τη δραματικότητα των στίχων, υποδεικνύοντας ότι στην ποίηση ενδιαφέρει  βέβαια η πληθώρα των εικόνων και των λέξεων. Πρωτίστως, όμως, ενδιαφέρει το απόσταγμά της.   

Έπειτα, η ποίηση της Εύας Νεοκλέους είναι μια πορεία εναγώνιας εσωτερικής αναζήτησης που αφουγκράζεται, παρά τους εκκωφαντικούς έξω θορύβους, τους ψίθυρους μιας εσωτερικής ανάγκης. Ο ποιητικός της λόγος  δεν υπερθερμαίνεται ποτέ, ενώ στις  προσωπικότερες και αιχμηρότερές του διακυμάνσεις δεν διαρρηγνύει το ποιητικό του κέλυφος.    Από αυτό το ποιητικό κέλυφος αναδύονται στίχοι  εξαιρετικής περιεκτικότητας και πυκνότητας, στίχοι όπου αισθήματα, νοήματα και εικόνες παρατίθενται σε δόσεις και αναλογίες άψογα ρυθμισμένες.

Ένα τίποτα

 η κραυγή του θέλω

χωρίς αντίκρισμα

οι λέξεις που ονειρεύτηκα

Τώρα αφουγκράζομαι

 τα βήματα των μετέωρων ποιητών

μόνη εγώ

(Αναζητώντας τη χαμένη απλότητα)  

 


Τα  «Σημάδια για το δρόμο»,  τα φεγγάρια, τα αστέρια , τα σύννεφα, οι  γλάροι έχουν πρωτεύοντα ρόλο, συμβολική αλλά και ουσιαστική αξία. Χωρίς να χαράσσουν  ένα δρόμο με σεσημασμένες όλες του τις λεπτομέρειες, αποτελούν, ένα βασικό πεδίο αναγωγών στο οποίο προσφεύγει συχνά, εμμονικά θα’ λεγα, η ποιήτρια.  Η χρήση τους και η αινιγματική γοητεία τους μεταλλάσσουν το παρελθόν σε  παρόν,  διατηρώντας  διευρυμένο και ανοιχτό το  νοηματικό και συμβολικό τους περιεχόμενο.

Στο σύνολό τους τα  ποιήματα χαρακτηρίζονται από μια έκδηλη αφηγηματικότητα. Σχεδόν σου επιβάλλουν να τα διαβάσεις φωναχτά, ώστε να γευτείς τη χαρά της συνομιλίας  και να τα εισπράξεις από δυο δρόμους: της ακοής και της όρασης. Οι στίχοι της μοιάζουν να απευθύνονται στον κόσμο των αισθημάτων του αναγνώστη, παρότι αυτοί έχουν σμιλευτεί σθεναρά, ξανά και ξανά κατά τρόπο που δύσκολα ξεφεύγει ανερμήνευτο το βίωμα, ή ανεπεξέργαστο το κινητήριο αίσθημα.

Στο επίπεδο της σύνταξης, οι τροπές της ποιητικής  φωνής μοιράζουν τα ποιήματα της συλλογής σε όσα-τα περισσότερα- μιλούν με την κατακόρυφη φωνή του "εγώ", που απευθύνεται εναγωνίως  στον απόντα παραλήπτη, αναζητώντας, σ εκείνα που το “εγώ” και το "εσύ" αντικρίζονται, ένα είδος  διαλόγου, ενίοτε  και αντιλόγου. Αλλά και σ’ αυτά που η ποιητική φωνή  ξετυλίγεται βαθμιαία και μετατρέπεται σε αφηγηματικό ηχείο, εντός του οποίου φιλιώνουν ή συγκρούονται οι έγκλειστες φωνές των ποιητικών προσώπων.



Αναζητώντας την κρυμμένη μουσική στα ποιήματα της Εύας Νεοκλέους, διαπιστώνεται ότι αυτά χαρακτηρίζονται από ρυθμό και αρμονία με κυρίαρχο στοιχείο τη σιωπή. (..και είναι οι λέξεις μου/αρώματα της άνοιξης/που σμίγουν σε γιορτή της μελωδίας. Με τη σιωπή μου τραγουδώ/ για την αγάπη μου/κι οι γλάροι συντροφεύουνε/τους ύμνους…. ) . Η εκκωφαντική  και μοιραία σιωπή που δεν δηλώνει καθόλου προσχώρηση στην επικράτεια της ήττας ή της  ματαιότητας. Οι σιωπές, εντάσσονται αρμονικά  και λειτουργικά στο σύνολο του ποιητικού έργου. Δεν είναι, ωστόσο, αποτέλεσμα κάποιας σκοπιμότητας, αλλά η ίδια η συνειδητοποίηση της αλήθειας ότι τα πιο κρίσιμα βιώματα, τις πιο γνήσιες έγνοιες, τις αποκαλυπτικότερες εκλάμψεις μας δεν μπορούμε να τις περιγράψουμε αναλυτικά παρά μόνο ελλειπτικά, με  υπαινιγμούς  και πολλά αποσιωπητικά. Τα αποσιωπητικά αφθονούν, με αυτά τελειώνουν πολλά ποιήματα κατά τρόπο μάλιστα που υπηρετούν με ακρίβεια και υποδειγματικό ρυθμό το ποιητικό εγχείρημα. 

Φιλοτέχνηση:Αγγελική Ριαλά

Η απουσία διαπερνά ως κάθετος άξονας το σύνολο της ποιητικής συλλογής. Μαζί με τη μελαγχολία και την απώλεια, κυριαρχούν στον ποιητικό ορίζοντα με εναλλασσόμενη δοσολογία και ένταση. Η απουσία καταγράφεται μέσα από μια ποιητική ατμόσφαιρα καταγραφής εσωτερικών δονήσεων. Που εισπράττεται με   ανοχή και  με γλυκύτητα. Αρχίζει να πήζει αλλά δεν είναι κατακαθισμένη. (Ξέρω/θα σε πλανέψουν Κίρκες/Αφήνομαι ωστόσο/ και αρκούμαι). Καθόλου τυχαία που η  χρήση της Ομηρικής Κίρκης  δεν χαρακτηρίζεται από απειλές και κινδύνους οριστικής ματαίωσης ενός νόστου αλλά από κερδισμένη γνώση, συνειδητοποίηση και γενναιοδωρία.       

Η ποιητική συλλογή Σημάδια για το Δρόμο της Εύας Νεοκλέους   συγκροτεί μια ιδιαίτερη και αυτοτελή ιδιοσυγκρασιακή ατμόσφαιρα. Θα ΄λεγε κανείς μια ατμόσφαιρα φθινοπωρινή που τη διαπερνούν στοιχεία της μελαγχολίας της Δημουλά, χωρίς όμως  να αναστέλλουν ή να ανακόπτουν τις συνεχώς επαναλαμβανόμενες φευγαλέες  και δηλωτικές της ακράδαντης πίστης της στη ζωή εκτροπές. Εκτροπές που αντανακλώνται έντονα στην ποιητική συλλογή. Άλλοτε είναι το αποτέλεσμα ενός μετεωρισμού ανάμεσα τραυματικής επίγνωσης του πραγματικού και της ελπίδας. Άλλοτε μπορεί να οφείλονται και στην ανάγκη της να ανακαλύψει, να αποκαλύψει καλύτερα, και να φέρει στο φως της καθημερινότητας ερείσματα, δικαιολογίες ίσως για την εξάρτηση της από τη ζωή, παρά τα όσα της καταμαρτυρεί.  

Άριστος Τσιάρτας

Νομικός

****


10 Δεκ 2018

"Ανήκω σε μια χώρα μικρή..." Γιώργος Σεφέρης


10 Δεκεμβρίου 1963.Η Σουηδική Ακαδημία της Στοκχόλμης απονέμει το Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Γιώργο Σεφέρη.Ένα βραβείο που έκανε την Ελλάδα περήφανη.
 Μετά την τελετή απονομής ο ποιητής εκφωνεί την παρακάτω ομιλία:

«Τούτη την ώρα αισθάνομαι πως είμαι ο ίδιος μια αντίφαση. Αλήθεια, η Σουηδική Ακαδημία έκρινε πως η προσπάθειά μου σε μια γλώσσα περιλάλητη επί αιώνες, αλλά στην παρούσα μορφή της περιορισμένη, άξιζε αυτή την υψηλή διάκριση. Θέλησε να τιμήσει τη γλώσσα μου, και να – εκφράζω τώρα τις ευχαριστίες μου σε ξένη γλώσσα. Σας παρακαλώ να μου δώσετε τη συγγνώμη που ζητώ πρώτα- πρώτα από τον εαυτό μου.
Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα, και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα. Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά· κανόνας της είναι η δικαιοσύνη. Στην αρχαία τραγωδία, την οργανωμένη με τόση ακρίβεια, ο άνθρωπος που ξεπερνά το μέτρο πρέπει να τιμωρηθεί από τις Ερινύες. O ίδιος νόμος ισχύει και όταν ακόμη πρόκειται για φυσικά φαινόμενα: «Ήλιος ουχ υπερβήσεται μέτρα» λέει ο Ηράκλειτος· «ει δε μη, Ερινύες μιν Δίκης επίκουροι εξευρήσουσιν» (μτφρ. «δεν πρέπει ο Ήλιος να ξεπερνάει το μέτρο· διαφορετικά, οι ίδιες οι Ερινύες θα προσφερθούν ως βοηθοί της Δικαιοσύνης»).
Συλλογίζομαι πως δεν αποκλείεται ολωσδιόλου να ωφεληθεί ένας σύγχρονος επιστήμων, αν στοχαστεί τούτο το απόφθεγμα του Ίωνα φιλοσόφου. Όσο για μένα συγκινούμαι παρατηρώντας πως η συνείδηση της δικαιοσύνης είχε τόσο πολύ διαποτίσει την ελληνική ψυχή, ώστε να γίνει κανόνας και του φυσικού κόσμου. Και ένας από τους διδασκάλους μου, των αρχών του περασμένου αιώνα, γράφει: «…θα χαθούμε, γιατί αδικήσαμε…». Αυτός ο άνθρωπος ήταν αγράμματος· είχε μάθει να γράφει στα τριάντα πέντε χρόνια της ηλικίας του. Αλλά στην Ελλάδα των ημερών μας, η προφορική παράδοση πηγαίνει μακριά στα περασμένα όσο και η γραπτή. Το ίδιο και η ποίηση. Είναι για μένα σημαντικό το γεγονός ότι η Σουηδία θέλησε να τιμήσει και τούτη την ποίηση και όλη την ποίηση γενικά, ακόμη και όταν αναβρύζει ανάμεσα σ’ ένα λαό περιορισμένο. Γιατί πιστεύω πως τούτος ο σύγχρονος κόσμος όπου ζούμε, ο τυραννισμένος από το φόβο και την ανησυχία, τη χρειάζεται την ποίηση. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα – και τι θα γινόμασταν, αν η πνοή μας λιγόστευε; Είναι μια πράξη εμπιστοσύνης – κι ένας Θεός το ξέρει αν τα δεινά μας δεν τα χρωστάμε στη στέρηση εμπιστοσύνης.


Παρατήρησαν, τον περασμένο χρόνο, γύρω από τούτο το τραπέζι, την πολύ μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις ανακαλύψεις της σύγχρονης επιστήμης και στη λογοτεχνία· παρατήρησαν πως ανάμεσα σ’ ένα αρχαίο ελληνικό δράμα και ένα σημερινό η διαφορά είναι λίγη. Ναι, η συμπεριφορά του ανθρώπου δε μοιάζει να έχει αλλάξει βασικά. Και πρέπει να προσθέσω πως νιώθει πάντα την ανάγκη ν’ ακούει τούτη την ανθρώπινη φωνή που ονομάζουμε ποίηση. Αυτή τη φωνή που κινδυνεύει να σβήσει κάθε στιγμή από στέρηση αγάπης και ολοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγημένη, ξέρει πού να ‘βρει καταφύγιο· απαρνημένη, έχει το ένστικτο να πάει να ριζώσει στους πιο απροσδόκητους τόπους. Γι’ αυτή δεν υπάρχουν μεγάλα και μικρά μέρη του κόσμου. Το βασίλειό της είναι στις καρδιές όλων των ανθρώπων της γης. Έχει τη χάρη ν’ αποφεύγει πάντα τη συνήθεια, αυτή τη βιομηχανία.
 Χρωστώ την ευγνωμοσύνη μου στη Σουηδική Ακαδημία, που ένιωσε αυτά τα πράγματα· που ένιωσε πως οι γλώσσες, οι λεγόμενες περιορισμένης χρήσης, δεν πρέπει να καταντούν φράχτες, όπου πνίγεται ο παλμός της ανθρώπινης καρδιάς· που έγινε ένας Άρειος Πάγος ικανός: να κρίνει με αλήθεια επίσημη την άδικη μοίρα της ζωής, για να θυμηθώ το Σέλλεϋ, τον εμπνευστή, καθώς μας λένε, του Αλφρέδου Νομπέλ, αυτού του ανθρώπου που μπόρεσε να εξαγοράσει την αναπόφευκτη βία με τη μεγαλοσύνη της καρδιάς του.
Σ’ αυτό τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται.
Όταν, στο δρόμο της Θήβας, ο Oιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμε την απόκριση του Oιδίποδα».