28 Οκτ 2009

"Στην Έλλη Παππά"


Η συγγραφέας σε παρουσίαση βιβλίου τον Νοέμβριο του 2002

Έλλη Παππά(1920-27 Οκτ. 2009)
"Έφυγε" χθες από τη ζωή η Έλλη Παππά.Η Ελλάδα πενθεί και αποτίει φόρο τιμής. Για τη μεγάλη αγωνίστρια,τη συγγραφέα, τη δημοσιογράφο,τη σύντροφο του Νίκου Μπελογιάννη...Έλλη Παππά, σύμβολο αντίστασης, σύμβολο αξιοπρέπειας, σύμβολο αγώνα.Εθνική απώλεια.


Η μυστική διαθήκη της Έλλης Παππά
Η αγωνίστρια της Αριστεράς, σύντροφος του Νίκου Μπελογιάννη και πολυγραφότατη συγγραφέας πέθανε χθες σε ηλικία 89 ετών
Του Λ. Σταυρόπουλου, Αθήνα, Τετάρτη 28 Οκτωβρίου 2009
Το Βήμα

Μια εμβληματική μορφή του αριστερού κινήματος της χώρας και της τραγικής μετεμφυλιακής πορείας του, η Έλλη Παππά, η πιστή σύντροφος και συνοδοιπόρος του Νίκου Μπελογιάννη, «έφυγε» από τη ζωή χθες τα ξημερώματα σε ηλικία 89 ετών. Γεννημένη στη Σμύρνη το 1920, θυγατέρα του Ευάγγελου Παππά και της Μαριάνθης Παπαδοπούλου , ήταν η μικρότερη από τα υπόλοιπα τέσσερα αδέλφια της: την Ηρώ, τη Δέσποινα, τη Διδώ (η γνωστή συγγραφέας Διδώ Σωτηρίου ) και τον Γιώργο.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή η οικογένειά της εγκαταστάθηκε στον Πειραιά. «Η πρώτη μου τροφός ήταν μια αίγα, πράγμα που πολύ το καμάρωσα όταν, μεγαλώνοντας πια, το πληροφορήθηκα» έγραφε η ίδια αυτοβιογραφούμενη, καθώς, όπως εξιστορούσε, «η μάνα μου αρνήθηκε να με θρέψει». «Επέζησα χάρη στη μεγαλύτερη αδελφή της που προμηθεύτηκε για χάρη μου μια κατσικούλα» έγραφε, ενώ ως δεύτερη τροφό της θεωρούσε «τα κάστανα της προσφυγιάς το χειμώνα και τα σταφύλια το καλοκαίρι» . «Την υγεία μου την ανέλαβε η θάλασσα του Πειραιά και την αγωγή μου την ανέλαβαν τα αλητάκια του Πειραιά. Όλα έδειχναν ότι η προλεταριακή μου συνείδηση ήταν εξασφαλισμένη» .

Μαθήτευσε στο Γυμνάσιο Θηλέων του Πειραιά. Στην τελευταία τάξη, πετάει προκηρύξεις μαζί με τα αγόρια συμμαθητές της στις συνοικίες της Κοκκινιάς και της Δραπετσώνας κατά του φασιστικού καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, ενώ στην κεντρική εκκλησία της Κοκκινιάς σηκώνουν μια κόκκινη σημαία. Ακολούθως φοίτησε αρχικά στη Φιλοσοφική και μετά στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά λόγω της Κατοχής δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει τις σπουδές της. Την περίοδο εκείνη συνδέθηκε με το ΕΑΜ και το ΚΚΕ αναπτύσσοντας αντιστασιακή δράση στις εργατικές συνοικίες του Γκύζη και της Νέας Ιωνίας, και συμμετέχοντας στον αντιστασιακό Τύπο.
Και μετά... «το μεθύσι της Απελευθέρωσης, τα Δεκεμβριανά, η ήττα, ο Εμφύλιος, οι άγριοι διωγμοί, οι προσπάθειες ανασυγκρότησης της Αριστεράς και της Δημοκρατίας, οι πρώτες εκλογές, ο ερχομός του Μπελογιάννη και του μεγάλου έρωτα. Η σύλληψή μας, τα Χριστούγεννα του 1950.
Οι ατέλειωτοι μήνες στα μπουντρούμια της Ασφάλειας, μας συντροφεύει το αγέννητο παιδί μας. Η γέννα μου στις Φυλακές Αβέρωφ, οι δίκες, οι καταδίκες μας σε θάνατο, ο χωρισμός όταν η κυβέρνηση του Πλαστήρα δεν τόλμησε να εκτελέσει μάνα βρέφους». Έτσι έχει καταγράψει η ίδια την πορεία της ως τη γνωριμία της με τον Νίκο Μπελογιάννη, ο οποίος είχε φθάσει παράνομα στην Αθήνα από το εξωτερικό κατ΄ εντολήν του ΚΚΕ, τον Ιούνιο του 1950, δέκα περίπου μήνες μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου, με αποστολή την ανασυγκρότηση των παράνομων κομματικών οργανώσεων.


«Να ζήσεις για το παιδί και την εκδίκηση»


Η Έλλη Παππά απολογείται κατά τη διάρκεια της δίκης της, στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Τόσο η ίδια όσο και ο σύντροφος και πατέρας του παιδιού της Νίκος Μπελογιάννης καταδικάστηκαν σε θάνατο, ωστόσο η ίδια δεν εκτελέστηκε λόγω του βρέφους της

Η Έλλη Παππά απολογείται κατά τη διάρκεια της δίκης της, στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Τόσο η ίδια όσο και ο σύντροφος και πατέρας του παιδιού της Νίκος Μπελογιάννης καταδικάστηκαν σε θάνατο, ωστόσο η ίδια δεν εκτελέστηκε λόγω του βρέφους της
Συνελήφθησαν με διαφορά τεσσάρων ημερών τον Δεκέμβριο του 1950. Επτάμιση μήνες κράτησε το μαρτύριό της στο φρικτό κελί της Ασφάλειας Αθηνών στην Καποδιστρίου. Ενάμιση επί ενάμιση ήταν, δίχως ίχνος φωτός. «Ο Νίκος έμεινε δέκα μήνες κλεισμένος. Το κελί του ήταν πιο μεγάλο- 1,70 επί 1,70 θαρρώ. Και είχε φως. Μια λάμπα που άναβε εκτυφλωτικά μέρα νύχτα» αφηγείτο η ίδια σε συνέντευξή της στο «Βήμα». Παρέμειναν στην απομόνωση ως την πρώτη δίκη τους τον Οκτώβριο του 1951, με συγκατηγορούμενους άλλα 91 άτομα. Στην έδρα του στρατοδικείου και ο μετέπειτα δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος. Τον Αύγουστο του ίδιου έτους γεννήθηκε στη φυλακή ο γιος τους Νίκος.



Ακολούθησε η δεύτερη δίκη τον Φεβρουάριο του 1952 και οι καταδίκες σε θάνατο. Ο Νίκος Μπελογιάννης εκτελέστηκε, μαζί με τους Δημήτρη Μπάτση, Νίκο Καλούμενο και Ηλία Αργυριάδη. Η Ελλη (Ιωαννίδη, τότε) δεν εκτελέστηκε λόγω του βρέφους. Η εκτέλεση έγινε τα ξημερώματα της Κυριακής 30 Μαρτίου 1952. Τις Κυριακές ούτε οι Γερμανοί δεν εκτελούσαν ανθρώπους. Το κελί της δεν το άνοιξαν. «Εσένα δεν σε έχουν στον κατάλογο» της είπε ο αρχιφύλακας. Ο Μπελογιάννης πλησίασε στο μικρό παράθυρο. Έγειρε το πρόσωπό του κοντά της. Η έκφρασή του ήταν παγωμένη. «Να ζήσεις» της είπε «για το παιδί και την εκδίκηση» αφηγείτο η ίδια.

Αποφυλακίστηκε την Πρωτοχρονιά του 1964. Δραστηριοποιήθηκε στην ΕΔΑ και εργάστηκε στην εφημερίδα «Δημοκρατική Αλλαγή», ενώ στη χούντα συνελήφθη και εξορίστηκε στη Γυάρο, απ΄ όπου αποφυλακίστηκε τον Ιούλιο του 1968 λόγω σοβαρής ασθένειας. Αρνήθηκε να φιλοξενηθεί στη Σοβιετική Ενωση, όπως της προτάθηκε τότε, λόγω των διαφωνιών της για την εισβολή των σοβιετικών τανκς στην Πράγα, ενώ μεταπολιτευτικώς επανασυνδέθηκε με το ΚΚΕ προσβλέποντας στην επανένωση της Αριστεράς. «Η επανένωση ξεκίνησε με καλούς οιωνούς και είχε οικτρό τέλος. Απεχώρησα από το ΚΚΕ, πράγμα που και η ηγεσία του επιθυμούσε» έγραφε.

Έκτοτε εργάστηκε σε εφημερίδες και περιοδικά ενώ συνέγραψε πλήθος μελετών και βιβλίων με έναν και μόνο στόχο: «Τη συμβολή μου σε μια κάθαρση της μαρξιστικής σκέψης από τις σταλινικές στρεβλώσεις, που την έσυραν σε μια ανανέωση του πλατωνισμού».

Το 2003 η Ελλη Παππά παρέδωσε στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ) το σύνολο του αρχείου της που, ταξινομημένο σε 60 και πλέον φακέλους, ανήκει στις διαθέσιμες πηγές για τη μεταπολεμική Ιστορία. Άφησε ωστόσο πίσω της ένα μυστικό: τον σφραγισμένο φάκελο που εμπιστεύθηκε στο Μουσείο Μπενάκη υπό την προϋπόθεση να ανοιχτεί μετά τον θάνατό της. Πρόκειται για την πολιτική παρακαταθήκη της Έλλης Παππά, στην οποία, όπως εικάζεται, αναφέρεται στην υπόθεση Μπελογιάννη- τόσο στις συνθήκες της σύλληψής του (κυρίως το αν προδόθηκε ή όχι και από ποιον) όσο και στις δίκες. Η ίδια δεν έκρυβε στις κατ΄ ιδίαν συζητήσεις της ότι είχε πολλά ερωτήματα γύρω από αυτά τα ζητήματα, για τα οποία όμως δεν ήθελε να μιλήσει όσο βρισκόταν εν ζωή. Έτσι, αναμένεται με ιδιαίτερο ιστορικό (και πολιτικό) ενδιαφέρον η δημοσιοποίηση του περιεχομένου του σφραγισμένου φακέλου.

Η κηδεία της θα είναι πολιτική και θα γίνει από το Γ΄ Νεκροταφείο Αθηνών, όπου είναι θαμμένος και ο Ν. Μπελογιάννης, το Σάββατο στις 10.30 π.μ.

Τι δήλωσαν για τον θάνατό της
«Σύμβολο μιας εποχής δύσκολης για την Ελλάδα», την οποία «θα θυμόμαστε για τους αγώνες της, για τη σκέψη της και για την ομορφιά της ψυχής της» χαρακτήρισε την Έλλη Παππά ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Κ. Παπούλιας στο συλλυπητήριο μήνυμά του, ενώ ο Πρόεδρος της Βουλής κ. Φ. Πετσάλνικος αναφέρθηκε στην «σπουδαία Ελληνίδα που με τη ζωή και τη δράση της έγινε σύμβολο αντίστασης και αγώνα, αξιοπρέπειας και χειραφέτησης» . Η γενική γραμματέας του ΚΚΕ κυρία Αλέκα Παπαρήγα στη δήλωσή της επισημαίνει: «Θα μείνει στη μνήμη πολλών γενεών ιδιαίτερα η στάση της στις ιστορικές δίκες του Νίκου Μπελογιάννη και των άλλων στελεχών του ΚΚΕ, ως στάση διαπαιδαγώγησης και σταθερής προσήλωσης στην πάλη για να ξημερώσουν και στον τόπο μας καλύτερες μέρες».
Πλούσιο λογοτεχνικό έργο





Η Έλλη Παππά έγραψε δεκάδες βιβλία, κυρίως πολιτικού και κοινωνιολογικού περιεχομένου, αλλά και βιβλία για παιδιά. Ξεχωρίζουν: «Αρχαίοι Ελληνες συγγραφείς στο Κεφάλαιο του Μαρξ» (εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή), «Σπουδή στο θέμα της Ελευθερίας. Η έννοια της ελευθερίας στον πρωτοσωκρατικό υλισμό» (εκδόσεις Άγρα), «Βίος και έργα της Γάτας της Σοφής. Αυθεντική βιογραφία μιας έγκλειστης και μαύρης γάτας» (εκδόσεις Οδυσσέας), «Γράμματα στο γιο μου» (εκδόσεις Άγρα),



«Η Κομμούνα του 1871: Επανάσταση του 21ου αιώνα;» (εκδόσεις Αγρα), «Μικρογραφίες: βιβλία από τη φυλακή» (εκδόσεις Καλειδοσκόπιο), «Μακιαβέλλι ή Μαρξ» (εκδόσεις Άγρα), «Αποχαιρετισμός στον αιώνα μου» (εκδόσεις Κέδρος), «Ο Πλάτωνας στην εποχή μας» (εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου), «Μύθος και ιδεολογία στη ρωσική επανάσταση. Οδοιπορικό από το ρωσικό λαϊκισμό στο λαϊκισμό του Στάλιν» (εκδόσεις Βιβλιοπωλείου της Εστίας).

Προσθήκη(27/10/2013)
-tvxs.gr 
-μουσικά προάστια 
-Βικιπαίδεια 

15 σχόλια:

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Πόση ανάγκη να στεκόμαστε σ' αυτές τις μορφές της πνευματικής και κοινωνικής μας ζωής.
( Και τι όμορφη η φωτογραφία με τον Μπελογιάννη και την Παππά..)
Η κληρονομιά πλούσια. Ορφανοί δε μένουμε. Δικαιολογίες ας μην έχουμε.
Ευχαριστούμε, Εύα.

Μιχάλης είπε...

Ακόμα πιο φτωχή η Ελλάδα...

Νάσια είπε...

Κι εγώ σ' αυτή την ομορφιά της μένω... μιας γυναίκας που έζησε, πίστεψε, αγωνίστηκε, αγάπησε και γέρασε γεμάτα και περήφανα.
Ας μην την ξεχάσουμε.

Eva Neocleous είπε...

Διονύση,
δύσκολο να αποτιμήσει κανείς τη μεγαλοσύνη της Έλλης Παππά.Τουλάχιστο, ας αναλογιστούμε τις ευθύνες μας απέναντι στις παρακαταθήκες που μας αφήνει.
Σωστά επισημαίνεις πως δε μένουμε ορφανοί, είναι τόσο η πλούσια η κληρονομιά που αφήνει.
Υ.Γ.Εξαιρετικό και το αφιέρωμά σας.

Eva Neocleous είπε...

Μιχάλη,
από τις απώλειες που θα στοιχίσουν...
Μια αριστερή αγωνίστρια που δε φοβήθηκε ποτέ, που δε συμβιβάστηκε, που παρόλο που δέχτηκε τόσα κτυπήματα, δε διανοήθηκε ποτέ να πάψει να υπηρετεί την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Eva Neocleous είπε...

Νάσια,
"γέρασε γεμάτα και περήφανα", πολύ όμορφα λόγια.Γι΄αυτή την πληρότητα αγωνίστηκε σ΄όλη της τη ζωή.Χωρίς εκπτώσεις και συμβιβασμούς.
Να θυμόμαστε ναι, αυτήν και τον Νίκο Μπελογιάννη, που θα μπορούσε να προσφέρει ακόμα πολλά, αν τον άφηναν να ζήσει, όπως είπε κι η ίδια.

Θερσίτης είπε...

Έφυγε ένας δικός μου άνθρωπος, ένας δικός μας άνθρωπος. Θυμάμαι μια τελευταία συνέντευξή της που διάβασα και θα την προσυπέγραφα μέχρι κεραίας. Μένουμε ολοένα και λιγότεροι.

Ανώνυμος είπε...

Η απώλεια συχνά επαναλαμβάνεται ως λέξη τελευταία. Αλλά απώλεια δεν υπάρχει στο βαθμό που μελετάμε το έργο και το αξιοποιούμε στις αναζητήσεις μας. Και το έργο της Έλλης Παππά έχει αξία και περιεχόμενο ουσιώδες.
Υπάρχει ένα βιβλίο της "Ο Λένιν χωρίς λογοκρισία και εκτός μαυσωλείου" [1991]- επίκαιρο όσο ποτέ άλλοτε για όσους αντιλαμβάνονται την Αριστερά σαν ένα αμετακίνητο παγόβουνο!
Στο τελευταίο βιβλίο της "Μακιαβέλλι ή Μαρξ" συγκέντρωσε τα εναγώνια κείμενά της για τη διαχρονική παρουσία των αρχαίων Ελλήνων στοχαστών, για το φαινόμενο της ποδηγέτησης των διανοουμένων και το "Ρέκβιεμ για την τελευταία χαμένη γενιά [του Πολυτεχνείου], για τον ποιητή Γ. Ρίτσο [που δεν τον βλέπει ευτυχώς επετειακά και επαινετικά], για τον Βλ Μαφιακόφσκι και την επαναστατική τέχνη.
Ας μελετήσουμε κι ας μιλήσουμε γι' αυτά όλα.
Γ.

Ανώνυμος είπε...

Συμφωνώ με τον προηγούμενο σχολιαστή.
Να μελετήσουμε και να αξιοποιήσουμε το έργο της.Αυτό ως οφειλόμενο χρέος προς την Έλλη Παππά.

Εκπαιδευτικός

VAD είπε...

Oι πρωην συντροφοι της που την πρόδωσαν, θ'αναλαβουν καμια φορά την ευθύνη τους;

Κωνσταντίνα Ζάνου είπε...

Μπράβο Εύα για το αφιέρωμα! Συμφωνώ με τους προηγούμενους σχολιαστές ότι η σοφή και πολύτιμη παρακαταθήκη της Έλλης Παππά πρέπει να αξιοποιηθεί.

Eva Neocleous είπε...

Θερσίτη,
έχεις δίκιο.
Τώρα,εκείνη θ΄ανταμώσει ξανά με το σύντροφό της, έχοντας καταξιώσει το πέρασμά της από τη ζωή.Κι εμείς θ΄αντλούμε διδάγματα από τους αγώνες και την ανυποχώρητη στάση της.
........
Αγαπητέ Γ.
σωστά όσα επισημαίνεις.Πρέπει να σταθούμε και στο αξιόλογο συγγραφικό της έργο.Πρόταση και για συμπερίληψη κειμένων της στα σχολικά βιβλία.

Eva Neocleous είπε...

Προς Εκπαιδευτικό,
αυτή την ανάγκη τονίζουν, νομίζω, όλοι οι φίλοι εδώ.

Eva Neocleous είπε...

VaD,
πολύ φοβάμαι πως όχι,Βασίλη μου.
Γνώρισε η Έλλη Παππά τόσες απογοητεύσεις και διαψεύσεις, δέχτηκε τόσα κτυπήματα κι όμως ούτε για μια στιγμή δε συμβιβάστηκε.

Κωνσταντίνα,
είναι το ελάχιστο για την Έλλη Παππά.
Σοφή και πολύτιμη η παρακαταθήκη που μας αφήνει.Εμείς να δούμε τι θα κάνουμε...
Υ.Γ. Θα είσαι στην πόλη μας την ερχόμενη Πέμπτη;

Eva Neocleous είπε...

Το τελευταίο αντίο στη συγγραφέα και αγωνίστρια της Αριστεράς Έλλη Παππά είπε το Σάββατο πλήθος κόσμου, στην πολιτική κηδεία που τελέστηκε στο Γ’ Νεκροταφείο της Νίκαιας. Όσοι παρευρέθηκαν την αποχαιρέτησαν με ένα κόκκινο γαρύφαλλο και με τραγούδια της Αντίστασης.

Η Έλλη Παππά αναπαύεται πλέον δίπλα στον σύντροφο της ζωής της Νίκο Μπελογιάννη, ο οποίος εκτελέστηκε το 1952 ως κομμουνιστής με την κατηγορία της κατασκοπείας. Τα οστά του τοποθετημένα σε οστεοφυλάκιο ετάφησαν μαζί με τη σωρό της Έλλης Παππά.
Τον επικήδειο εκφώνησε ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ Αλέξης Τσίπρας, ο οποίος είπε για την Έλλη Παππά: «Ήσουν, είσαι και θα παραμείνεις η έμπνευσή μας. Η ζωή, το έργο σου, η προσωπικότητα σου, οι αγώνες σου, Έλλη, είναι η μνήμη μας, είναι η έμπνευσή μας».

Συνέχισε λέγοντας: «Η Έλλη Παππά είναι η γυναίκα που δεν ολοκλήρωσε τις σπουδές της κι όμως ήταν η πιο καλλιεργημένη.

Είναι η γυναίκα που εργάστηκε και πέτυχε την χειραφέτησή της. Είναι η δημοσιογράφος που λάτρεψε την ελληνική γλώσσα.

Είναι η αγωνίστρια που οργανώθηκε σε καιρούς δύσκολους χωρίς να φοβηθεί κατοχικά στρατεύματα και στρατοδικεία.

Είναι η σύντροφος που φώναξε "Θέλω να έχω την ίδια τύχη με τον Μπελογιάννη".

Είναι η μάνα που γέννησε στην φυλακή και από εκεί έγραφε παραμύθια για τον γιο της.

Είναι η συγγραφέας και η ιστορικός που άφησε την δική της σφραγίδα.

Είναι η φυλακισμένη και εξόριστη για χρόνια, που κράτησε όρθιο το ανάστημα της και το φρόνημα των συγκρατούμενων της.

Είναι το κομματικό μέλος που δεν δίστασε να πάει κόντρα στον κομματικό μηχανισμό.

Είναι το ανήσυχο πνεύμα που ήθελε την κάθαρση της μαρξιστικής σκέψης από τις σταλινικές στρεβλώσεις.»

Ο Αγγελος Δεληβοριάς, διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη, αποχαιρέτησε την Έλλη Παππά τονίζοντας: «Της χρωστάμε κάτι παραπάνω από την ανάγνωση του Πλάτωνα, του Λένιν, του Χέγκελ και του Μαρξ. Της χρωστάμε το δίδαγμα του πώς κρατιέται κανείς ορθός χωρίς να παραπαίει ή να παραιτείται, πώς περισώζει την αξιοπρέπειά του και πώς λαξεύει την αυτοσυνειδησία του, παρά τα συνεχή κυνηγητά και τις ανηλεείς διώξεις, τα στρατοδικεία, τις φυλακές και τις εξορίες, τις επώδυνες διαψεύσεις των ελπίδων και τις χρεωκοπίες των ιδεολογιών στις οποίες είχε επενδύσει τα ιδανικά του.«

Ο ψυχίατρος Δημήτρης Πλουμπίδης αναφέρθηκε στην Έλλη Παππά, στενή συνεργάτιδα του πατέρα του, τονίζοντας ότι έμαθε «πάρα πολλά πράγματα για αυτόν από την Έλλη Παππά. Αλλά και λίγο αργότερα, όταν ήταν συγκρατούμενη της μητέρας του, Ιουλίας Πλουμπίδου-Παπαχρίστου, μοιράστηκαν βαρύτατα φορτία, όχι χωρίς δυσκολίες και εντάσεις, με αποκορύφωμα την κατηγορία ενάντια στον Νίκο Πλουμπίδη σαν χαφιέ, τη δίκη και την εκτέλεσή του.»

Ο πανεπιστημιακός Ηλίας Νικολακόπουλος αναφέρθηκε στον τρόπο με τον οποίο περιγράφει την Έλλη Παππά στο βιβλίο του ο Κούλης Ζαμπαθάς, ένας άνθρωπος που έκρυψε σπίτι του, στα δύσκολα χρόνια, τόσο τον Πλουμπίδη όσο και τον Μπελογιάννη. Επίσης αναφέρθηκε στο γράμμα της Έλλης Παππά μετά την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη και καταλήγοντας τόνισε:
«Καλό ταξίδι, Έλλη. Μετά από 57 χρόνια πηγαίνεις να συναντήσεις αυτόν με τον οποίο διασταυρωθήκατε ελεύθεροι, στους λίγους μήνες της κοινής σας παρανομίας και τον ερωτεύτηκες για όλη σου τη ζωή. Αυτόν που, αφού πολέμησε και τραυματίστηκε στο Γράμμο, αποχώρησε από τους τελευταίους, ένα μήνα μετά την ήττα, γιατί έπρεπε προηγουμένως να περισυλλέξουν, μαζί με τον Χαρίλαο Φλωράκη, τους αποκομμένους αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού. Και λίγους μήνες αργότερα, ξαναγύρισε στην Ελλάδα για να θυσιαστεί προκειμένου να ειρηνεύσει αυτός ο τόπος. Ας είναι ελαφρύ το χώμα που σας αγκαλιάζει και τους δύο.»
Βήμα,31-10-2009