Μια συνέντευξη του Μιχάλη Γκανά

Μια συνέντευξη που αξίζει να διαβάσετε.
Αναδημοσίευση από την Καθημερινή, 26-10-2008

Μιχάλης Γκανάς
«Αυτή η χώρα με φοβίζει, αυτό το χώμα τ’ αγαπώ»
Της Άννας Γριμάνη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Είναι μια περίεργη αίσθηση, αν όχι παραίσθηση. Άλλοτε εκδηλώνεται ως σωματική και ψυχική ευφορία και άλλοτε ως σύμπτωμα ανίατης ασθένειας. Το περίεργο είναι ότι μπορεί να νιώσεις το ένα ή το άλλο την ίδια μέρα, την ίδια ώρα, ακόμη και την ίδια στιγμή. Εμένα τουλάχιστον μου συμβαίνει. Η ελληνικότητα, πάντως, αν πρόκειται για ένα ιδεολόγημα, όπως υποστηρίζουν πολλοί, δεν είναι μόνον ελληνική επινόηση. Κάτι αντίστοιχο υπάρχει σε κάθε χώρα και σε κάθε λαό. Θα τολμούσα μάλιστα να πω ότι και οι αντιδράσεις της κάθε «...ότητας» είναι σχεδόν ίδιες. Η «ισπανικότητα» έβγαλε στο δρόμο τους Ισπανούς για να γιορτάσουν την κατάκτηση του Ευρωπαϊκού Κυπέλλου, όπως κάναμε κι εμείς το 2004. Αντίθετα, καμία «πολωνικότητα» δεν έκανε τους Πολωνούς να πανηγυρίσουν την απονομή του Βραβείου Νομπέλ στην ποιήτρια Σιμπόρκσα κι απ' όσο θυμάμαι το ίδιο «ψύχραιμοι» ήμαστε κι εμείς τόσο το 1963 με τον Σεφέρη όσο και το 1979 με τον Ελύτη.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Τη μυρωδιά του βασιλικού· πλατύφυλλου ή σγουρού, θεατού ή αθέατου.
Η υπέροχη εκδοχή του Έλληνα.
Όταν επιλέγει ή αναγκάζεται να ζήσει έξω από την Ελλάδα και δεν ξεχνάει ότι είναι Έλληνας ούτε ντρέπεται γι' αυτό. Όταν αποφασίζει ή υποχρεώνεται να μείνει στην Ελλάδα και δεν φέρεται σαν να μας κάνει χάρη που ζει ανάμεσά μας.
Αυτό που με χαλάει.
Πολλά. Αυτά που μας χαλάνε όλους λίγο-πολύ, Έλληνες και... Φιλέλληνες. Αυτή η χώρα με φοβίζει, αυτό το χώμα τ' αγαπώ, λέει ένα στιχούργημα, που ίσως γίνει τραγούδι. Και παρακάτω... Αυτό το βλέμμα με τρομάζει, αυτά τα μάτια τ' αγαπώ. Οι εξυπνάδες, οι ειρωνείες, η χολή και το όξος που κερνάμε και μας κερνούν δεν μας βοηθούν σε τίποτε. Αν δεν υπάρχει κάτι που να το αγαπάμε πραγματικά, είμαστε χαμένοι.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Έλληνας σήμερα;
Ανάμεσα στη «Δυστυχία (ή την Ευτυχία) του να είσαι Έλληνας» υπάρχει και μία κατάσταση στην οποία νιώθεις Έλληνας, χωρίς να ντρέπεσαι ή να υπερηφανεύεσαι γι' αυτό. Υπάρχουν βέβαια και κάποιοι που υπερηφανεύονται επειδή... ντρέπονται που είναι Έλληνες. Αυτό υπό ορισμένες προϋποθέσεις μπορεί να είναι προσόν...
Παράγει πολιτισμό ο Έλληνας ή παραμένει προσκολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Νομίζω ότι ισχύει και στον πολιτισμό ό,τι και στην οικονομία μας: παράγουμε ελάχιστα, εισάγουμε τα πάντα και δεν εξάγουμε τίποτα. Το πρώτο δεν είναι και προς θάνατον, ούτε οι πρώτοι ούτε οι τελευταίοι είμαστε. Το δεύτερο είναι καταστροφικό γιατί τρεφόμαστε με πολιτιστικά σκουπίδια. Το τρίτο πονάει, γιατί το μόνο είδος που θα μπορούσαμε να εξάγουμε είναι η ποίηση, που ως γνωστόν ούτε μεταφράζεται ούτε έχει ιδιαίτερη ζήτηση...
Με ποια ταυτότητα οι Έλληνες περιέρχονται στον σύγχρονο κόσμο;
Με την παλαιά, με τη νέα ή με διαβατήριο, αλλά σε κάθε περίπτωση με την ασίγαστη περιέργεια και την ακοίμητη φλόγα να δημιουργήσουν, να σπουδάσουν, να διακριθούν, να πλουτίσουν. Κάποιοι βγαίνουν αλώβητοι από αυτήν την προσπάθεια, ακομπλεξάριστοι και χαλαροί. Κάποιοι άλλοι βγαίνουν «τσαλακωμένοι» και γι' αυτό είναι γεμάτοι οίηση και τουπέ, πραγματικοί λεβεντομαλάκες.
Ο Έλληνας ποιητής μου.
Ο Σεφέρης. Όχι ως παμπόνηρος Σμυρνιός και κοσμοπολίτης ούτε ως γενάρχης της ελληνικότητας. Ο Σεφέρης, ως ένας οικουμενικός ποιητής που έγραψε Ελληνικά.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Όλα φαίνεται να είναι διαπραγματεύσιμα στην Ελλάδα εκτός από το φως. Το ελληνικό φως. Το αγγελικό και μαύρο φως του Σεφέρη. Ως πότε, όμως; Δεν ξέρω.
Η οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη - ορίστε την.
Οι Έλληνες ήταν πάντα ταξιδιώτες στη στεριά και στη θάλασσα. Βρέθηκαν πολύ συχνά σε κρίσιμα σταυροδρόμια και έδωσαν τη δική τους απάντηση στα αινίγματα και στα μηνύματα των καιρών. Τώρα οι καιροί είναι κόντρα. Τραβερσωμένοι ας πάμε, λοιπόν, μέχρι να φυσήξει ούριος άνεμος.

* Ο Μιχάλης Γκανάς είναι ποιητής. Τελευταίο του βιβλίο είναι το Άσμα Ασμάτων από τις εκδόσεις «Μελάνι». Το υπό έκδοση «Άψινθος» (εκδόσεις Καστανιώτη) θα παρουσιαστεί στις 29 Νοεμβρίου στο βιβλιοπωλείο Πολύεδρο στην Πάτρα.