Χαιρετισμός του Γιώργου Κόκκινου στην παρουσίαση του βιβλίου "Το τραύμα και οι πολιτικές της μνήμης"

Το Τραύμα και οι πολιτικές της Μνήμης. Ενδεικτικές όψεις των συμβολικών πολέμων για την Ιστορία και τη Μνήμη

Στο βιβλίο Το Τραύμα και οι πολιτικές της Μνήμης, τρεις ιστορικοί οι Βλάσης Αγτζίδης, Έλλη Λεμονίδου και Γιώργος Κόκκινος, επιχειρούν να φέρουν στο φως τις πολιτικές αντιμετώπισης επίμαχων και τραυματικών γεγονότων που σημάδεψαν την Ιστορία του 20ου αιώνα.

Η λεπτομερής αυτή έρευνα χαρτογραφεί τη σύνθετη σχέση της ακαδημαϊκής ιστορίας με τη Δημόσια ιστορία, την εθνική ιδεολογία και τις πολιτικές ταυτότητας των θυματοποιημένων ομάδων, επισημαίνει τις αποκλίσεις που υπάρχουν μεταξύ της συλλογικής μνήμης των λαών και της επίσημης ιστορίας τους, κρίνει τις πολιτικές μνήμης που θεσπίζουν τα κράτη, περιγράφει τους συμβολικούς πολέμους που αυτά διεξάγουν στη διεθνή σκηνή, είτε για την απο-ενοχοποίησή τους είτε για την αναγνώριση των δεινών που υπέστησαν οι πληθυσμοί τους• επίσης, αποτυπώνει τις αντιθέσεις που διαπερνούν το συλλογικό σώμα αναφορικά με τις εντάσεις που γεννά τόσο η διαφορετική βίωση όσο και η ερμηνεία του παρελθόντος.

Οι συγγραφείς με ενδεικτικές μελέτες περίπτωσης από όλο σχεδόν τον κόσμο -Γαλλία, Γερμανία, Πολωνία, Ιαπωνία, Κίνα, ΗΠΑ, Ελλάδα και Τουρκία (Γενοκτονία των Ποντίων και ενσωμάτωσή τους στην ελληνική κοινωνία)- επιχειρούν να συμβάλουν στην κατανόηση των πολλαπλών τρόπων αναμέτρησης των σύγχρονων κοινωνιών με τα τραυματικά γεγονότα και τις «σκοτεινές σελίδες» της Ιστορίας τους, και ως εκ τούτου στην κριτική διαβούλευση των πολιτών με στόχο την ιστορική αυτογνωσία. 

Για το βιβλίο δείτε και εδώ στο blog του Βλάση Αγτζίδη. 

****************************

 Οι "Επισημάνσεις" δημοσιεύουν σήμερα το χαιρετισμό του Γιώργου Κόκκινου στην παρουσίαση του βιβλίου.Τον ευχαριστούμε θερμά για την τιμή που μας έκανε.

Χαιρετισμός του Γιώργου Κόκκινου στην παρουσίαση του βιβλίου "Το τραύμα και οι πολιτικές της μνήμης" (16/2/2011)

Φίλες και φίλοι,

Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την παρουσία και το ενδιαφέρον σας. Ζητώ όμως προκαταρκτικά την κατανόησή σας για το σύντομο εισαγωγικό σχόλιο που θα επακολουθήσει. Σχόλιο γραμμένο από τη διττή οπτική γωνία, τόσο του επιστημονικού υπεύθυνου της σειράς όσο και του ενός από τους τρεις συγγραφείς του βιβλίου που παρουσιάζεται απόψε.

Το 1961, καθώς εξελισσόταν η δίκη του «γραφειοκράτη του θανάτου» Άντολφ Άϊχμαν στην Ιερουσαλήμ, ο επιζών του Ολοκαυτώματος, συγγραφέας K. Zetnik, επινόησε τον τόσο εύστοχο ευφημιστικό όρο «διαφορετικός πλανήτης». Με αυτόν ήθελε να περιγράψει την οριακότητα και τη μοναδικότητα του «παράλληλου σύμπαντος» της γενοκτονικής βιομηχανίας, που κατασκεύασαν και έθεσαν σε λειτουργία οι Ναζί, με σκοπό να «αποκαθάρουν» την «άσπιλη» χώρα τους και την άρια Ευρώπη τους από τα «μιάσματα». Δυστυχώς ή ευτυχώς για τις προθέσεις του δημιουργού του όρου, αλλά και για την αναφορικότητά του σε σχέση με το ιστορικό γεγονός που σηματοδοτεί, ο όρος «διαφορετικός πλανήτης» εντάχθηκε έκτοτε σε νέα νοηματικά συμφραζόμενα, εξακολουθώντας όμως να παραπέμπει μοναδικά στην σκοτεινή, την οδυνηρή, την επαίσχυντη, την συχνά αποσιωπημένη πλευρά της Ιστορίας.
Η ιστορική διαδρομή, αλλά και η ιστορική αυτογνωσία του μεταπολεμικού κόσμου εμπλούτισαν τις αποχρώσεις του όρου «μιάσματα» - ας μου επιτραπεί ο σαρκασμός-, πολλαπλασιάζοντας, παράλληλα, και τους θύτες και τα θύματα του «σύντομου», αλλά τόσο τρομακτικού 20ού αιώνα.
Βεβαίως, οι αμετανόητοι επιστρέφουν.... Τους δίνει, άλλωστε, αυτό το δικαίωμα η δομική κρίση ταυτότητας τόσο της Ευρωπαϊκής ‘Ενωσης όσο και των πολιτικών συστημάτων των κρατών-μελών της. Αλλιώς, πώς δεν θα ακουγόταν σαν ανεπίτρεπτη ύβρις, πώς δεν θα επέσυρε τη νέμεση, η πρόταση νόμου για την παραγραφή των εγκλημάτων που διέπραξαν οι φλαμανδοί συνεργάτες των Ναζί; Πρόταση, την οποία υπέβαλε στη βελγική Βουλή πρόσφατα το νεοφασιστικό και ρατσιστικό κόμμα Βλάαμς Mπέλανγκ. Πρόταση που ευτυχώς συνάντησε την ισχυρή αντίδραση των Σοσιαλιστών και των Πράσινων, αλλά όχι και των Χριστιανοδημοκρατών και των Φιλελεύθερων, εφόσον απορρίφθηκε με την ισχνή πλειοψηφία των 68 έναντι 57 ψήφων.
    Εξυπακούεται ότι υπάρχουν και άλλοι «πλανήτες», λιγότερο μοναδικοί οπωσδήποτε από αυτόν του Ολοκαυτώματος. Πλανήτες, οι οποίοι μένουν τεχνητά σκοτεινοί στο σύμπαν των συμπαγών εθνικών, εθνικολαϊκιστικών και κομματικών αφηγημάτων. Πλανήτες, οι οποίοι αντιμετωπίζονται με καχυποψία ακόμα και από τους επαγγελματίες ιστορικούς. 
Η σειρά που δημιουργήσαμε έχει την ακόλουθη λογική: επικεντρώνεται στην τραυματική και επίμαχη μνήμη, στη στρωματογραφική της αποτύπωση και στο συγκρουσιακό ή απομυθοποιητικό της φορτίο. Αρέσκεται να χαρτογραφεί επιλεκτικά, δηλαδή μη συστηματικά, ορισμένους από τους συσκοτισμένους ή αόρατους «παράλληλους πλανήτες» της συλλογικής μνήμης και της ιστοριογραφίας.
Οι συντελεστές  της σειράς, ιστορικοί εθισμένοι στην χαρά και την ευθύνη της συγκριτικής ματιάς, του απροκατάληπτου διαλόγου και των εκ πρώτης όψεως παράδοξων συναντήσεων, θεωρούν ότι το φως αυτών των πλανητών δεν έχει σβήσει. Ή, ακόμα κι αν έχει σβήσει, υπάρχουν ευτυχώς ιστορικοί για να το ταξιδέψουν στο παρόν, για να ξανακάνουν κάποιους χερσότοπους του παρελθόντος κατοικήσιμους και πάλι, για να ξαναγίνουν οι φωνές των ανθρώπων του και πάλι πληθυντικές, για να ξανακουστεί και πάλι - ταρακουνώντας μας- η κραυγή και η οδύνη των ηττημένων, των απεγνωσμένων, των αποσυνάγωγων, των σιωπηλών.
    Παρά την αρνητική συγκυρία και τις μικρές μας δυνάμεις, δεν έχουμε παρεκκλίνει από την πορεία που χαράξαμε. Κρατάμε γερά το δοιάκι, που θα έλεγε και ο Σεφέρης. Αυτό μου δείχνει, άλλωστε, η ελπιδοφόρα ανταπόκριση του αναγνωστικού κοινού σε όλα σχεδόν τα βιβλία που έχουν μέχρι τώρα εκδοθεί. Απόψε όμως επιδιώκουμε την κριτική και τον έπαινο και των σοφιστών: των ειδικών ομιλητριών που καλέσαμε για να μας πλοηγήσουν -με τις ειδικές γνώσεις και την ευαισθησία τους- στις σελίδες του βιβλίου. Μαζί τους πάμε κόντρα στον καιρό, δηλαδή αντιστρατευόμαστε την ακραία ιδεολογικοποίηση του ιστορικού λόγου και τη δημοσιοσχεσίτικη κριτική, η οποία στην χώρα μας καταπολεμά τεχνηέντως τους «ανέντακτους» ή τους «αντιφρονούντες», όχι δια του αντιλόγου ή της πειθούς, αλλά δια της αποσιωπήσεως ή της δαιμονολογίας. Επομένως, με τον τρόπο μας, με τη σύναξη αυτή, με την αναζήτηση εναλλακτικών διαύλων επικοινωνίας, αντιστεκόμαστε στις πρακτικές που θέλουν ώστε στη δημόσια αρένα για την ιστορία να υπάρχουν μόνο τρεις κατηγορίες ιστορικών:
α) οι αλληλοσπαρασσόμενες φατρίες των αναθεωρητών, των νεοκομμουνιστών και των ορθόδοξων, αυτοί οι επίγονοι ενός διαιωνιζόμενου Εμφυλίου,
β) οι υποκινητές (παρά τη θέλησή τους) ηθικού πανικού, με χαρακτηριστικότερη περίπτωση τους συγγραφείς σχολικών εγχειριδίων
και γ) το αντίπαλον δέος τους, οι φανατικοί ζηλωτές της εθνικιστικής ιδεοληψίας, με τις πρόσφατες νεοφασιστικές ή φαιοκόκκινες παραφυάδες τους.
    Ας σταματήσω εδώ: σε αυτές τις επώδυνες διαπιστώσεις. Άλλωστε, η σειρά μας θα μπορούσε να ονομάζεται -συγχωρήστε μου και πάλι το πικρό χιούμορ- «Ιστοριογραφία της οδύνης και της επίγνωσης».
    Πάντως, φίλες και φίλοι, σας διαβεβαιώ ότι, όσο ακόμα έχουμε δυνάμεις, θα εξακολουθήσουμε να βλέπουμε τον κόσμο πρισματικά, λοξά και έκκεντρα, κρατώντας τις αναγκαίες αποστάσεις από τα μεγάλα ρεύματα, τα συγκροτημένα μέτωπα, τους συρμούς και τις ορθοδοξίες. Αυτόνομοι, αυτόμολοι, διόλου απερίσκεπτοι, μαχητικά ετερόδοξοι και λελογισμένα βουλησιαρχικοί. Δηλαδή ταξιδευτές.   

Γιώργος Κόκκινος