"Περί σχολικής Ιστορίας"

Κ΄η Ιστορία με την αληθοφάνειά της, κ΄η Ιστορία με τους "συγγραφείς" της, κ΄η Ιστορία με τους τυμβωρύχους της, κ΄η Ιστορία με τους κόλακές της, με τους ψευδομένους.
Κώστας Μόντης

Ξανά στο προσκήνιο η σχολική Ιστορία.Με αφορμή και την Επέτειο της 28ης Οκτωβρίου που πρόσφατα τίμησε ο Ελληνισμός.

Η Άννα Φραγκουδάκη επισημαίνει στο "sms" της την ανάγκη "να αρχίσει το σχολείο να διδάσκει Ιστορία".

"Σχολείο και Ιστορία"

Άννα Φραγκουδάκη

"Τα Νέα", Βιβλιοδρόμιο,sms, 31 Οκτωβρίου 2009

Τέσσερις νέοι πανεπιστημιακοί, Γιάννης Στεφανίδης της Νομικής, Βασίλης Γούναρης και Νικόλας Μανιτάκης Ιστορίας-Αρχαιολογίας, και Δημήτρης Λυβάνιος Δημοσιογραφίας, έκαναν το 2007 έρευνα σε φοιτητές του Αριστοτελείου με θέμα την αντίληψή τους για το έθνος και την Ιστορία. Τα συμπεράσματα είναι ενδεικτικά της αλλαγής που απαιτείται στη διδασκαλία της Ιστορίας στο σχολείο.

Είναι γενικότερα γνωστό ότι η διδασκαλία της Ιστορίας πάσχει σοβαρά στο ελληνικό σχολείο. Οι μαθητές/ριες αδιαφορούν για την Ιστορία, η αποτυχία σε όλες τις εξετάσεις είναι ψηλή και τα παιδιά γενικώς ανίκανα να βάλουν τα ιστορικά γεγονότα σε στοιχειώδη χρονική σειρά. Η έρευνα διαπιστώνει ότι το σχολείο είναι η βασικότερη πηγή ιστοριογνωσίας των φοιτητών, η γνώση όμως της Ιστορίας που έχουν αποκτήσει είναι ελλιπής. Σε ερωτήσεις σχετικά απλές, όπως π.χ. «πότε παγιώθηκαν τα σημερινά σύνορα της Ελλάδας;», πάνω από τους μισούς φοιτητές δίνουν λανθασμένη απάντηση.

Αναμφίβολα μεγάλη ευθύνη για την κατάσταση έχουν τα σχολικά βιβλία Ιστορίας. Η έρευνα διαπιστώνει ότι τα παιδιά βρίσκουν «αδιάφορο» το μάθημα της Ιστορίας και τα σχετικά βιβλία. Το ίδιο διαπίστωνε και έρευνα που έκανε το 2004 το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο σε καθηγητές λυκείου, που θεωρούν τα βιβλία της Ιστορίας γεμάτα «λεπτομέρειες» που κάνουν το μάθημα «δύσκολο» και «ανιαρό».

Δεν μαθαίνει λοιπόν το σχολείο στα παιδιά Ιστορία. Αυτό που τους «μαθαίνει» ωστόσο, με αναμφίβολα αρνητικές επιπτώσεις στην ικανότητα να διαχειριστούν τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα του παρόντος, είναι η διαχρονική συνέχεια του ελληνικού έθνους, αντίληψη που ανήκει στον ελληνικό ρομαντισμό του 19ου αιώνα, δηλαδή στην εποχή των εθνικών επεκτατισμών.

Οι φοιτητές διαμορφώνονται από το σχολείο με έναν εθνοτικό εθνικισμό. Σε αυτή την έρευνα, π.χ., είναι εντυπωσιακά χαμηλό το ποσοστό φοιτητ(ρι)ών που θεωρούν βασικό κριτήριο της εθνικής ταυτότητας την ιδιότητα του πολίτη του ελληνικού κράτους.

Είναι πράγματι επείγουσα ανάγκη να αρχίσει το σχολείο να διδάσκει Ιστορία. Είναι βλαβερή η παρωχημένη μυθολογία ότι το έθνος είναι ομάδα «φυσική», κάτι σαν την αρχαϊκή φάρα, έννοια όχι ιστορική αλλά συνώνυμη της φυλής ή της ράτσας.

****************

Ο Νίκος Ξυδάκης σε άρθρο του στην Καθημερινή(1-11-2009), με τίτλο "O Eμφύλιος δεν είναι στα SOS", πολύ εύστοχα επισημαίνει ότι όχι μόνο ο Εμφύλιος αλλά και η γνώση δεν είναι στα SOS.Αξίζει, κατά τη γνώμη μου, να μας προβληματίσει.Τι διδάσκουμε;Πώς το διδάσκουμε;Μας ενδιαφέρει η γνώση;Γιατί καλλιεργείται από το εκπαιδευτικό σύστημα η αποστήθιση;Αυτά και πολλά άλλα ερωτήματα τίθενται.Το τραγικό όμως είναι ότι ενώ απαντήσεις έχουν δοθεί και δίνονται κατά καιρούς, παρόλ΄αυτά κανένας δεν ενδιαφέρεται.


"Συζητούσα με έναν φοιτητή Μαθηματικών, αριστούχο απόφοιτο καλού ιδιωτικού σχολείου, με διακρίσεις σε μαθηματικούς διαγωνισμούς. Από την τρέχουσα πολιτική ζωή ξεκινήσαμε, στις απαρχές του φιλελευθερισμού και τον Διαφωτισμό φτάσαμε. Καθώς είχαμε πια μπει στο πεδίο της Ιστορίας, αντιλήφθηκα ότι ο αριστούχος είχε πέσει σε τρικυμία: τοποθετούσε τον Διαφωτισμό περίπου μαζί με την Αναγέννηση, λίγο μετά τον Μεσαίωνα, και σε διερευνητικές ερωτήσεις αποκαλυπτόταν διαρκώς ότι η γνώση του των αδρών ιστορικών περιόδων ήταν συγκεχυμένη, γεμάτη ανακολουθίες και πρωθύστερα. Οι περίοδοι ήταν απλώς ονόματα σκόρπια μες στον χρόνο, μάλιστα ονόματα κενά, χωρίς περιεχόμενο, χαρακτηριστικά, φυσιογνωμία. Ελαφρώς σοκαρισμένος, ο φοιτητής ομολόγησε ότι Νεότερη Ιστορία είχε διδαχθεί δυο-τρεις φορές στον σχολικό του βίο, και «τότε» τα ήξερε, έπαιρνε 18άρια και 19άρια, αλλά τώρα τα μπερδεύει. Καλά, Γεωγραφία δεν έμαθα ποτέ, αλλά Ιστορία νόμιζα ότι ξέρω, ψέλλισε εξομολογητικά. Τον παρηγόρησα λέγοντάς του, ότι η άγνοιά του δείχνει μάλλον την αποτυχία του σχολείου. Δεν του αρκούσε· ζήτησε κανένα καλό βιβλίο Ιστορίας. Δεν δεχόταν ότι το σχολείο του απέτυχε.

Λίγες εβδομάδες αργότερα, με δική του πρωτοβουλία ξεκίνησε η δεύτερη φάση της ανοιχτής μας συζήτησης. Αφορμή, ο Εμφύλιος και η ταινία του Π. Βούλγαρη «Ψυχή βαθιά», την οποία του είχα συστήσει «χαλαρά» να την δει. Αποφασίσαμε με την παρέα να πάμε να δούμε την ταινία, άρχισε να λέει. Πώς κι έτσι; Να, προχθές είχαμε μαζευτεί μια παρέα, παλιοί συμμαθητές, και μιλούσαμε για ταινίες. Ήρθε η κουβέντα και στην «Ψυχή βαθιά». Ένα παιδί, της Νομικής, είπε ότι ο Εμφύλιος είναι μια πολύ παλιά υπόθεση, προπολεμική. Μας είπε ότι ήταν επί Βενιζέλου, τον μπέρδευε με τον Διχασμό... Δεν ήξερε ότι είχε τόσο πολλούς νεκρούς και ότι κράτησε μέχρι το ’49. Καταλαβαίνεις τώρα, ο φίλος της Νομικής είναι άσος στην Ιστορία, 19.200 μόρια στις πανελλήνιες, 19,8 Ιστορία, δεν λέω για τους άλλους των Καλών Τεχνών, του Πολυτεχνείου και των Οικονομικών.

Και δεν ήξερε πότε έγινε ο Εμφύλιος; Ε, δεν το ήξερε, μας είπε ότι δεν το διάβασε ποτέ, ο Εμφύλιος δεν είναι στα θέματα SOS, δεν μπαίνει ποτέ στις εξετάσεις...

Αναχώνευα όσα μου διηγήθηκε ο νεαρός μαθηματικός περί Ιστορίας και μέσης εκπαίδευσης. Έμεινα περισσότερο στην κοινότοπη διαπίστωση περί αποτυχίας του σχολείου, ότι αυτό το τυπολατρικό σχολείο, ο διάδρομος για τα ΑΕΙ, έχει καταντήσει να παράγει ημιμαθείς και αγράμματους, να στραβώνει ακόμη και τα πιο προικισμένα παιδιά. Μήπως είμαι υπερβολικός;

Θυμήθηκα όσα μου λένε κατά καιρούς φίλοι εκπαιδευτικοί, λαμπροί επιστήμονες και έμπειροι δάσκαλοι. Η Δ., χημικός με μάστερ επιστημολογίας, περιγράφει με τα μελανότερα χρώματα τα σχολικά εγχειρίδια: Τα περισσότερα είναι για πολτοποίηση, γραμμένα στο πόδι, ή από ανθρώπους που δεν έχουν πατήσει ποτέ το πόδι τους σε σχολική αίθουσα, απευθύνονται σε 13χρονα, ενδεχομένως αλλοδαπά με ελλιπή γνώση ελληνικών, και τους μιλάνε σαν να είναι φοιτητές πανεπιστημίου... Η Δ. περιφρονεί το αναλυτικό πρόγραμμα και εφαρμόζει το δικό της: Πέντε πράγματα, να τους μείνουν, μήπως και μάθουν να σκέφτονται...

Πέντε πράγματα... Ναι, αυτά που δεν κατορθώνουν να διδάξουν σε έξι χρόνια τα καλά ιδιωτικά σχολεία, πότε πέφτει η Αναγέννηση, πότε ο Διαφωτισμός, και γιατί φυλακίστηκε ο Κολοκοτρώνης, πώς διαβάζεται ο χάρτης, πού βρίσκεται η Βιρμανία και πού τα Γιαννιτσά.

Ο Θ., πτυχιούχος του Φιλοσοφικού-Παιδαγωγικού-Ψυχολογικού τμήματος της Φιλοσοφικής, μου έλεγε πως τον έβαζαν να διδάσκει Αρχαία Ελληνικά στο γυμνάσιο που υπηρετεί. Καταλαβαίνεις τώρα, εγώ δεν έχω διδαχτεί Αρχαία στο πανεπιστήμιο, και πρέπει να διδάξω Όμηρο και Θουκυδίδη στο πρωτότυπο, με συντακτικό, αναγνωρίσεις και λοιπά. Στα Νέα τουλάχιστον επιστρατεύω τις γνώσεις μου και το ψώνιο μου για τη λογοτεχνία...

Ο φιλόλογος Δ., διδάκτωρ νεοελληνιστής του Καποδιστριακού, μεταφέρει τη δική του εμπειρία από τα ακριβά σχολεία των βορείων προαστίων αλλά και από τα εσπερινά των λαϊκών συνοικιών. Το μέγα ζητούμενο είναι να αποκτήσουν τα παιδιά γλωσσικό αίσθημα, να συνδέσουν το κείμενο που διδάσκεται με τη γλώσσα που μιλάνε, να δώσουν ονόματα στη σκέψη τους, στα αισθήματά τους. Είναι απαισιόδοξος: Κάθε χρονιά βλέπω ότι μπορώ να προσφέρω λιγότερα. Και κανείς δεν μου ζητά να είμαι καλύτερος, κανείς δεν αξιολογεί την εργασία μου, ο θεσμός του επιθεωρητή έχει καταργηθεί, οι σχολικοί σύμβουλοι δεν έχουν αποφασιστικό ρόλο, η επιμόρφωση είναι ανύπαρκτη ή μαϊμού, οι καθηγητές βαριούνται ή απλώς είναι ανεπαρκείς...

Ο Δ., ο Θ., η Δ., άνθρωποι βαθιά καλλιεργημένοι, αφοσιωμένοι στα γράμματα και την επιστήμη, λόγιοι, με κοινωνική συνείδηση του ρόλου τους, δάσκαλοι εξ επιλογής, είναι όλο και πιο σκεπτικιστές καθώς περνούν τα χρόνια. Μιλούν με πόνο για το δημόσιο σχολείο, και περιγράφουν μια ιστορική καταστροφή: για μία και δύο γενιές παιδιών ημιμαθών, χωρίς εγκύκλια παιδεία, χωρίς στοιχειώδη εγγραμματοσύνη.

Σκεφτόμουν: Ο Δ., ο Θ., η Δ. είναι στα σαράντα ή τα πενήντα. Μήπως γκρινιάζουν, μήπως είναι υπερβολικά απαιτητικοί, υπερβολικά απαισιόδοξοι; Όχι, τους ξέρω χρόνια πολλά, είναι άνθρωποι φύσει αισιόδοξοι, δοτικοί, διεισδυτικοί, επιεικείς, ουσιαστικά κοινωνικοί και μοντέρνοι. Άλλωστε, η διερώτηση και η αμφισβήτηση φωλιάζουν πια στους φρεσκοαπόφοιτους των λυκείων, αυτοί ανακαλύπτουν ότι έξι χρόνια αποστήθιζαν μόνο εξεταστέα ύλη. Και τώρα ανακαλύπτουν εμβρόντητοι ότι η γνώση δεν ήταν ποτέ στα SOS".

Υ.Γ.Δείτε και στο anemomylos2 το πολύ ενδιαφέρον κείμενο της Γυριστρούλας με τίτλο "Ιστορία μου αμαρτία μου,λάθη μας μεγάλα".

**************

Και πάμε τώρα στο επίμαχο θέμα του βιβλίου Ιστορίας της Γ΄Λυκείου.Τόσες φωνές διαμαρτυρίας πέρυσι, τόσες αντιδράσεις, τόσα και τόσα...Κι όμως το βιβλίο μας έμεινε αμανάτι.Να διδάσκεται για δεύτερη χρονιά, μάλιστα στην Κύπρο και στην Ιστορία Κατεύθυνσης, και να ταλαιπωρεί μαθητές και καθηγητές.Θυμίζω το ιστολόγιο Ιστορία που δημιούργησαν οι συνάδελφοι στην Ελλάδα, αλλά και το Teachershistorybook εδώ στην Κύπρο.Και δεν είναι μόνο αυτά βέβαια.Τόσο σε ιστολόγια όσο και στον τύπο ασκήθηκε τεκμηριωμένη κριτική στο συγκεκριμένο βιβλίο.Διάβασα πριν λίγες μέρες στην alfavita το άρθρο της Άντας Στριφτόμπολα "Ιστορία μου,αμαρτία μου".
Γράφει ανάμεσα σε άλλα η συνάδελφος:


"Η ΕΛΜΕ Νότιας Αθήνας, ακούγοντας την ανησυχία και τις παρατηρήσεις πολλών συναδέλφων, οργανώνει ημερίδα-συζήτηση, με τη συμμετοχή μέλους της συγγραφικής ομάδας και άλλων ιστορικών- πανεπιστημιακών και μάχιμων στην τάξη, την Παρασκευή 25 Νοεμβρίου 2009, στο θέατρο Κάρολος Κουν, στον Άλιμο. Πιστεύω πως είναι πολύ θετική η ανταπόκριση του συνδικαλιστικού μας οργάνου στις μορφωτικές ανάγκες των συναδέλφων και η στήριξη μιας πολύ ουσιαστικής συζήτησης που γίνεται τα τελευταία χρόνια γύρω από τη σχολική –και όχι μόνο- ιστορία. Νομίζω ότι επιβάλλεται η κινητοποίηση των σκεπτόμενων και αγωνιούντων συναδέλφων, με αίτημα την αντικατάσταση του εγχειριδίου και τη συγγραφή άλλου, ταιριαστού στις ανάγκες της σχολικής τάξης και ικανού να μας στηρίζει στην προσπάθεια που κάνουμε –όσοι πιστοί- για να αγαπήσουν τα παιδιά την Ιστορία και να συνειδητοποιήσουν ότι δεν είναι ντέρμπι αλλά πεδίο προβληματισμού και πολυπρισματικής σύνθεσης."
***********
Πολύ θετική η πρωτοβουλία και ελπίζουμε η εισήγηση για αντικατάσταση του εγχειριδίου να ληφθεί σοβαρά υπόψη.
Όταν ο Σύνδεσμος Φιλολόγων διοργάνωσε πέρσι τον Οκτώβριο ένα συνέδριο για την Ιστορία στη Λεμεσό, ήταν πολλές οι επίσημες,τότε, φωνές που υπερασπίστηκαν το βιβλίο.Μάλιστα, εκ μέρους του Π.Ι. της Ελλάδας λέχθηκε ότι "όχι μόνο κατάλληλο είναι για τον κορμό αλλά και για την Κατεύθυνση προσφέρεται και πολύ καλά έπραξε το Υπουργείο Παιδείας της Κύπρου". Σε σεμινάρια επιμόρφωσης πάλι, που το ίδιο το Υπουργείο μας διοργάνωσε, η επιχειρηματολογία υπέρ του βιβλίου εκφράστηκε τόσο από συγγραφείς του βιβλίου όσο και από οργανωμένους φορείς.Ας ελπίσουμε ότι τώρα έχουν αλλάξει τα πράγματα.
Στην Ελλάδα υπάρχει νέα ηγεσία στο Υπουργείο Παιδείας και στην Κύπρο βρίσκεται σε εξέλιξη η μεταρρύθμιση και η διαμόρφωση των νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων.
Διαφορετικά θα συνεχίσουμε να παιδευόμαστε με τους "ανασκολοπισμούς"(σ.23),τους "νεήλυδες"(σ.30)...
Και μόνο αυτά;Το γλωσσικό αποτελεί παρωνυχίδα μπροστά στα άλλα...