Η εικόνα της γυναίκας στην Πεζογραφία της Γ΄Λυκείου

 ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ(1)
Η μελέτη που παρατίθεται πιο κάτω γράφτηκε και παρουσιάστηκε στα πλαίσια προαιρετικού σεμιναρίου που διοργάνωσε το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο  με θέμα "Εκπαίδευση και Ισότητα φύλων", με εισηγήτρια την κ. Δέσποινα Σολωμή-Χαραλαμπίδου. Η μελέτη είναι δημοσιευμένη στην ιστοσελίδα του Ερευνητικού Κέντρου Ισότητας Φύλου(ΕΚΙΦ).
Θεωρώ πως πρόκειται για μια πολύ αξιόλογη προσέγγιση του θέματος με το οποίο καταπιάνεται, τόσο ως προς τη συνοπτική θεώρηση των συγκεκριμένων κειμένων όσο και ως προς τις εισηγήσεις που κατατίθενται.Βρισκόμαστε,άλλωστε, σε διαδικασία Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης και διαμόρφωσης Νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων.

Η εικόνα της γυναίκας στην πεζογραφία της Γ΄Λυκείου

Της Φιλολόγου Αντρούλας Λάρκου

Εισαγωγή

Το θέµα έχει µελετηθεί και αναλυθεί από ειδικούς επιστήµονες. Το αναλυτικό πρόγραµµα – επίσηµο και κρυφό – διατρέχεται από τα στερεότυπα που χαρακτηρίζουν τη γενικότερη αντίληψη της κοινωνίας για το ρόλο των δύο φύλων. Πώς θα µπορούσε άλλωστε να ήταν διαφορετικά;

Έτσι µια κριτική µατιά στα λογοτεχνικά κείµενα που διδάσκονται στη Μέση Εκπαίδευση θα αποδείκνυε το αυτονόητο. .εν υπάρχει καµιά πολιτική σχετικά µε το θέµα, ούτε καν προσπάθεια να εφαρµοστούν κάποιες από τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως η αρχή της διάστασης του φύλου.

Ό,τι αποµένει είναι οι κατά καιρούς µεµονωµένες φωνές που επαναφέρουν το θέµα ή αποσπασµατικές προσπάθειες για να ανοίξει έστω µια συζήτηση, ιδιαίτερα ανάµεσα στους φορείς που έχουν την ευθύνη για τους χειρισµούς και τις αποφάσεις.

Η επιλογή των κειµένων που διδάσκονται οι µαθητές και οι µαθήτριες γίνεται κατά καιρούς από επιτροπές του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισµού, στις οποίες εκτός από τους αξιωµατούχους του Υπουργείου, συµµετέχουν και εκπρόσωποι της Οργάνωσης των Καθηγητών (Ο.Ε.Λ.Μ.Ε.Κ.) και εκλεγµένοι εκπαιδευτικοί στο Σύνδεσµο των Φιλολόγων (Σ.Ε.Κ.Φ.). Το υλικό µε βάση το οποίο γίνεται η επιλογή είναι τα βιβλία του Ο.Ε.Δ.Β. που έρχονται από την Ελλάδα και τα βιβλία που εκδίδονται από την Υ.Α.Π. τα οποία κυρίως καλύπτουν τη λογοτεχνική παραγωγή της Κύπρου. 

Στόχος της σύντοµης µελέτης που ακολουθεί είναι η κριτική ανάλυση των κειµένων της πεζογραφίας που διδάσκονται υποχρεωτικά όλοι οι τελειόφοιτοι στο δηµόσιο σχολείο και στα οποία εξετάζονται στις Παγκύπριες Εξετάσεις και ο σχολιασµός των αντιλήψεων που προβάλλουν για το ρόλο των δύο φύλων. Πιο συγκεκριµένα, ο εντοπισµός του κρυφού αναλυτικού προγράµµατος στο επίσηµο και διαπιστώσεις για τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν, όταν η Πολιτεία αποφασίσει σοβαρά ότι θα ασχοληθεί και µε το συγκεκριµένο θέµα.

Τα κείµενα που εξετάζονται είναι τέσσερα διηγήµατα: Το ψαράκι της γυάλας του Μάριου Χάκκα, Σοροκάδα του Νίκου Κάσδαγλη, Ο πορτοκαλόκηπος του Γιώργου Φιλίππου Πιερίδη, +13 – 12 – 43 του Γιώργου Ιωάννου και ένα απόσπασµα από το µυθιστόρηµα του Στρατή Τσίρκα Αριάγνη. 

Η πρώτη παρατήρηση για την παντελή απουσία γυναίκας λογοτέχνιδας στα πέντε πεζά κείµενα, αλλά και στα δώδεκα ποιητικά, σηµειώνεται εισαγωγικά αφού, εκτός από πασιφανής, τεκµηριώνει σε µεγάλο βαθµό την εικόνα των δύο φύλων που αναµένει κάποιος να εντοπίσει στα υπό εξέταση κείµενα. 

ΚΕΙΜΕΝΟ ΠΡΩΤΟ : Το ψαράκι της γυάλας, του Μάριου Χάκκα , Σελ. 307-311

Το πιο πάνω διήγηµα είναι ένα κατεξοχήν πολιτικό κείµενο για τη φθίνουσα πορεία ενός άντρα-αγωνιστή που σταδιακά θα εγκαταλείψει τους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες και θα συµβιβαστεί στη θαλπωρή του σπιτιού του. Ο συγγραφέας είναι ιδιαίτερα σκληρός µε τον ήρωα, αφού εγκαταλείπει την κοινωνική δράση µε πρόσχηµα το ψαράκι που είχε στο σπίτι του.

Ένα τέτοιο κείµενο θα έλεγε κανείς ότι εκ προοιµίου είναι απαγορευτικό για οποιαδήποτε γυναικεία παρουσία. Η πολιτική, χώρος κατεξοχήν ανδρικός, επιτάσσει την ανδρική δράση ως δρώντος υποκειµένου της ιστορίας – µε όλες τις σηµασίες της λέξης – και επιβάλλει την οποιαδήποτε αναφορά στη γυναίκα ως µέρους του ανδρικού κόσµου, κυρίως µάλιστα ως δύναµης που ενδεχοµένως «αποανδροποιεί» τον άνδρα, αφού θα τον αποµακρύνει από τους µεγάλους στόχους του.

Έτσι οι αναφορές στη γυναίκα και το ρόλο της γίνονται έµµεσα στη σελίδα 308 µε τη φράση «Ο γάµος σε δένει µε τούτον τον κόσµο, ευθύνες, παιδιά....» και άµεσα στη σελίδα 310: « Αυτόν θα τον περίµενε ίσως µια γυναίκα µε τα νυχτικά...». Η µόνη µάλιστα πραγµατική γυναικεία παρουσία για την οποία γίνεται λόγος είναι µια µακρινή εξαδέλφη, στης οποίας το σπίτι καταφεύγει για λίγο – για να συνοµιλήσει όµως µε το σύζυγό της, αφού θέµατα της συζήτησης είναι οι πολιτικές εξελίξεις και οι ποδοσφαιρικοί αγώνες της ερχόµενης Κυριακής.

Η αγωνία, λοιπόν, του συγγραφέα για τον ήρωα-άνδρα, που προδίδει ουσιαστικά τα πιστεύω του και τις µάχες που είχε δώσει στο παρελθόν, είναι καταλυτική για οποιαδήποτε αναφορά σε γυναίκες-συναγωνίστριες ή έστω συνοδοιπόρους. Η ιστορική πραγµατικότητα όµως όσον αφορά τις δεκαετίες 1950 και 1960, ιστορικό χρόνο του διηγήµατος, καταγράφει χιλιάδες γυναικείες παρουσίες στις κινητοποιήσεις, τις φυλακές, τους τόπους εξορίας. Τα υποκείµενα όµως της Ιστορίας καταγράφουν τα γεγονότα από τη δική τους οπτική γωνία και τα υποκείµενα της Εξουσίας, ανεξαρτήτως φύλου, διαιωνίζουν και αναπαράγουν τις κυρίαρχες λογικές.

ΚΕΙΜΕΝΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: Σοροκάδα, του Νίκου Κάσδαγλη, σελ. 299-301

 

Στο σύντοµο αυτό διήγηµα ο συγγραφέας αφηγείται ένα περιστατικό στο νησί της Ρόδου, όπου ο δυνατός νοτιοανατολικός άνεµος, που φυσάει µε δύναµη οχτώ µποφόρ, προκαλεί καταστροφές στα πλεούµενα που δένουν στο λιµάνι χωρίς προφυλάξεις. Ένα από αυτά που αψήφησαν τη δύναµη της φύσης, αφού βασίστηκε στη δύναµη της µηχανής, ένα αµερικανικό πολεµικό πλοίο, ναυάγησε τελικά για να επιβεβαιωθεί, σύµφωνα µε τους επιµελητές του βιβλίου, το πανάρχαιο σχήµα «ύβρις – τίσις».

Η ιστορία απλή, η έκφραση λιτή και η προσπάθεια για εφαρµογή της διάστασης του φύλου δύσκολη. Τα πρόσωπα του διηγήµατος, όπως είναι αναµενόµενο, είναι αποκλειστικά άνδρες ναυτικοί, ο καπετάνιος, ο λιµενάρχης, οι ναύτες του καταδροµικού και ο αφηγητής που έχει τη δυνατότητα να κολυµπάει πίσω από το µόλο.

Παρ’ όλα αυτά, δύο παράγραφοι στη σελίδα 299 αφιερώνονται σε γυναικεία πρόσωπα « Οι γυναίκες των αξιωµατικών είχανε φτάσει απ’ την παραµονή και νιαουρίζανε στα σαλόνια των ξενοδοχείων – αλλόκοτη αίσθηση που δίνουν οι Αµερικάνες, σα µαζευτούνε πολλές. Τα µπαρ ήταν έτοιµα όλα – ο Μπαµπούλας, που γινότανε Black Cat για την περίσταση, το Rio Grande, το Long John και τα άλλα. Τα κορίτσια τους ήρθαν απ’ τον Πειραιά µαζί µε τις γυναίκες των αξιωµατικών, και περίµεναν στις πόρτες τα ναυτάκια που θα ξεµπάρκαραν...».

Οι επίσηµες λοιπόν συνοδοί των ναυτικών, οι σύζυγοι των αξιωµατικών που «νιαουρίζανε» στα σαλόνια – προφανώς από πλήξη – και οι ανεπίσηµες αλλά εξίσου χρήσιµες γυναίκες των µπαρ που θα ξεκούραζαν τα ναυτάκια από τα πολύωρα ταξίδια τους, συνθέτουν το γυναικείο πληθυσµό του διηγήµατος. Οι αντιλήψεις που απηχούν οι δύο συγκεκριµένες οµάδες δεν απέχουν από τη γενικότερη αντίληψη για τη θέση της γυναίκας σε ένα καθαρά ανδροκρατούµενο κόσµο, και όχι πια µόνο στον κόσµο των θαλασσινών. Ο κόσµος των στεριανών συνεχίζει να διανθίζεται από την όµορφη γυναικεία παρουσία που συνοδεύει, διασκεδάζει, φροντίζει και γενικά υπηρετεί τις ανδρικές ανάγκες.

ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΡΙΤΟ : Ο Πορτοκαλόκηπος, του Γιώργου Φιλίππου Πιερίδη, Ανθολόγιο Κυπριακής Λογοτεχνίας, σελ. 185 – 188.

Το µοναδικό πεζό λογοτεχνικό κείµενο από την Κυπριακή Λογοτεχνία αναφέρεται στον Αγώνα του 1955- 1959. Με κεντρικό ήρωα τον Πετρή περιγράφει την κυπριακή κοινωνία στις δύσκολες δεκαετίες του 1930 και 1940 και τις προσπάθειες κυρίως των αγροτών να «αναστήσουν» ολόκληρα περιβόλια µε το δικό τους καθηµερινό µόχθο, σε βάρος κυρίως της προσωπικής τους ζωής. Έτσι και ο Πετρής αφού δούλεψε για χρόνια, αποκατέστησε τις αδελφές του και φρόντισε για τους γονείς του, παντρεύτηκε και ο ίδιος για να αποκτήσει σε µεγάλη για την εποχή ηλικία -τριάντα πέντε χρονών -το µοναχοπαίδι του, τον Αρτέµη. Ο Αρτέµης µεγάλωνε σε δύσκολες πολιτικά συνθήκες. Στα δεκαοχτώ του χρόνια, ενώ είναι τελειόφοιτος Γυµνασίου, ξεσπά ο αγώνας της Ε.Ο.Κ.Α. όπου εντάσσεται από τους πρώτους. Η µητέρα ανησυχεί, ο πατέρας νιώθει περήφανος. Σε λίγους µήνες όµως φτάνει στο σπίτι το θλιβερό µαντάτο, «ο Αρτέµης έπεσε!». Η µητέρα καταρρέει και ο πατέρας «επιστρέφει» στον πορτοκαλόκηπό του, όπου «η ζωντανήπαρουσία των δέντρων τον παρασέρνει στη δική τους τροχιά». 

Ένα θέµα ιδιαίτερα συγκινητικό, ίσως να µην προσφέρεται στην ανάλυση µε βάση την αρχή της διάστασης του φύλου. Από την άλλη όµως οι αναφορές σε προηγούµενες δεκαετίες και χαρακτηριστικά του τόπου µας,το καθιστούν ενδιαφέρον από την άποψη της µελέτης των δοµών της κυπριακής κοινωνίας, έτσι όπως αυτή εξελίχθηκε τον εικοστό αιώνα. Έτσι , στο συγκεκριµένο διήγηµα αποτυπώνεται µε καθαρότητα η µορφή της πατριαρχικής δοµής της κυπριακής οικογένειας και ο ρόλος που επιφύλασσε στα µέλη της. Ο δουλευτής άντρας και οι δύο αδελφές που µεγαλοπαντρεύτηκαν, αφού τις αποκατέστησε ο αδελφός, µε µοναδική ευθύνη να γηροκοµήσουνε τους γέρους γονείς. Στη συνέχεια, στη δική του πια οικογένεια σε ένα αγόρι θα «απιθώσουν» τα αισθήµατά τους, την απέραντη στοργή η µάνα και τις καινούριες ιδέες ο πατέρας για σπουδές µετά το Γυµνάσιο. Και όταν «ένας καινούριος άνεµος άρχισε να φυσάει που ξεσήκωσε τα φρένα των ανθρώπων», ο πατέρας δηλώνει στις ανησυχίες της µητέρας: « Τι θες, να κόψει πίσω, κοτζάµ άντρας, και να χωθεί πίσω απ’ τα φουστάνια σου;» . Καθαρές ανδρικές κουβέντες, που δηλώνουν ξεκάθαρα ότι το κάθε φύλο προορίζεται για µια συγκεκριµένη πορεία. Οι άνδρες στον ανοιχτό δηµόσιο χώρο της διεκδίκησης, και οι γυναίκες στον κλειστό ιδιωτικό χώρο της εγκαρτέρησης (οι κόσµοι του «έξω» και του «µέσα»). Την ώρα µάλιστα του απέραντου πόνου που είναι κοινός και για ταδύο φύλα, ο άνδρας νιώθει να ταυτίζεται το δικό του δράµα µε το συνολικό παλµό γύρω του, ενώ η γυναίκα – µε τη βασική ιδιότητα της µάνας – µε άχρηστες πια τις φτερούγες της στοργής της, νιώθει το ξερίζωµα του ρόλου της που ταυτίζεται µε την ύπαρξή της. 

Το ερώτηµα που προβάλλει είναι αβίαστο. Η περιγραφή της πραγµατικότητας µιας όχι και τόσο µακρινής εποχής συµβάλλει στη διαιώνισή της και στο κοντινό µέλλον; Όχι απαραίτητα, αν αυτή συνοδεύεται µε τις ανάλογες κοινωνιολογικές προσεγγίσεις και αναλύσεις. Ή έστω, αν η σηµερινή πραγµατικότητα διαφοροποιείται από τους δοσµένους ρόλους και τις προκαθορισµένες πορείες του παρελθόντος.

ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: + 13 – 12 – 43, του Γιώργου Ιωάννου, σελ. 275-277

Στο αφήγηµά του ο Ιωάννου µε εξοµολογητικό ύφος και έντονο ρεαλισµό τοποθετείται προσωπικά για γεγονότα που δίχασαν τον ελληνικό λαό τη δεκαετία του 1940 και µετά, την αντίσταση κατά των Γερµανών τον εµφύλιο που ακολούθησε και το µετεµφυλιοπολεµικό κλίµα των επόµενων δεκαετιών. Με αφορµή ένα περιστατικό µε την ανακοµιδή των λειψάνων ενός δεκαεξάχρονου (είκοσι χρόνια µετά) από τους χίλιους διακόσιους εκτελεσµένους από τους Ναζί στα Καλάβρυτα, και τη στάση µιας οµάδας Ελλήνων επισκεπτών – κάποιοι από τους οποίους έφτασαν στο σηµείο να δηλώσουν «καλά τους έκαναν, αφού οι άλλοι σκότωσαν στρατιώτες του κατακτητή...» -ο Ιωάννου προχωρεί στη δική του επιλογή και στάση απέναντι σε αυτούς τους δύο κόσµους. Με παρρησία δηλώνει ότι παρ’ ότι κοινωνικά και ταξικά ανήκε στον κόσµο των επισκεπτών, η συνειδητή επιλογή του τον οδηγεί στον κόσµο της αντίστασης, στο λαϊκό αριστερό κίνηµα της εποχής.

Από την αρχή θα πρέπει να δηλωθεί ότι το συγκεκριµένο διήγηµα δεν προσφέρεται για οποιαδήποτε άλλη ανάλυση παρά για την πολιτική και ιδεολογική του ερµηνεία. Είναι φανερόότι γράφτηκε µε πόνο ψυχής και εκφράζει την αγωνία ενός ανθρώπου, άνδρα ή γυναίκας δεν ενδιαφέρει τόσο και δεν επηρεάζει ούτε τον τρόπο γραφής του ούτε τις αντιλήψεις που υποβάλλει.

Πιο συγκεκριµένα, οι αναφορές στο γυναικείο φύλο περιορίζονται κατά την περιγραφή των γεγονότων. Στην πρώτη ενότητα, η γυναίκα κυρίως αναλαµβάνει τη φροντίδα για όλα τα ταφικά έθιµα που περιγράφονται, ενώ δηλώνεται ότι  «µάλλον γυναίκες θα είχαν φροντίσει και για την ταφή του», κατά το συγγραφέα, µετά τη διαπίστωση ότι ο νεκρός δεν ήταν θαµµένος βαθιά.. Στη δεύτερη ενότητα, από το µπουλούκι – όπως το αποκαλεί ο συγγραφέας – των επισκεπτών που µε περιέργεια παρακολουθούσε την ανακοµιδή των λειψάνων, « ιδίως γυναίκες άρχισαν τις ερωτήσεις». Με βάση τα πιο πάνω θα µπορούσε κάποιος να εντοπίσει στερεοτυπικές αντιλήψεις για τις γυναίκες. Αυτές, ως οι κύριοι φορείς της παράδοσης, φροντίζουν για τη συνέχισή της, παρ’ όλες τις βιολογικές αδυναµίες τους, ενώ αυτές πάλι µε ένα «γυναικείο» χαρακτηριστικό τους, την περιβόητη γυναικεία περιέργεια, θα συµβάλλουν – έστω και άθελά τους – στην εξέλιξη της πλοκής. 

Θα πρέπει να σηµειωθεί ακόµα µια φορά ότι το υπό εξέταση κείµενο, αν και απηχεί βεβαίως τις αντιλήψεις της εποχής κατά την οποία γράφτηκε, δεν εστιάζει σε αυτές και κυρίως δεν τις αναπαραγάγει, συνειδητά ή ασυνείδητα. Αποτελεί ένα δείγµα γραφής για την εσωτερική πάλη του ατόµου απέναντι στον εξωτερικό κόσµο, όταν αυτός διαµορφώνεται πολλές φορές για εµάς χωρίς εµάς. Αυτή η πάλη βέβαια δεν αφορά το φύλο ή άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ανθρώπου παρά µόνο το βαθµό εγρήγορσής του.

ΚΕΙΜΕΝΟ ΠΕΜΠΤΟ: Αριάγνη, του Στρατή Τσίρκα, σελ. 163 – 171 

Στο βιβλίο Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας παρατίθεται ένα εκτενές απόσπασµα από το µυθιστόρηµα του συγγραφέα, το οποίο ανήκει στην περίφηµη τριλογία του «Ακυβέρνητες Πολιτείες». Ο τίτλος του αποσπάσµατος είναι και ο τίτλος του µυθιστορήµατος, άρα η Αριάγνη είναι το κεντρικό πρόσωπο του έργου και ένα από τα σηµαντικότερα στην τριλογία. 

Στο υπό εξέταση απόσπασµα η ηρωίδα, µια γυναίκα σε ώριµη ηλικία µε πέντε παιδιά και σύζυγο υπάλληλο σε κέντρο αναψυχής, ενώ συµµετέχει πολύ περιορισµένα στο διάλογο της πρώτης ενότητας, στη συνέχεια της δίνεται ο λόγος από το συγγραφέα σε έναν εσωτερικό µονόλογο θαυµαστό για τον τρόπο γραφής του, αλλά και για τις ιδέες που προβάλλει. Έτσι, η Αριάγνη, µια απλή και αµόρφωτη γυναίκα, γίνεται το πρότυπο του ανθρωπισµού και της ειρηνικής συνύπαρξης των ανθρώπων µε το σαφή διαπολιτισµικό της προσανατολισµό. Ζώντας σε ένα πολυπολιτισµικό περιβάλλον, όπως αυτό της Αιγύπτου πριν την ανεξαρτητοποίησή της, µε πολλούς εµπορευόµενους κυρίως από ευρωπαϊκές χώρες, έρχεται καθηµερινά σε επαφή µε τον Άνθρωπο, ανεξαρτήτως φυλής και θρησκείας.
Στο δηλωµένο ρατσισµό του συζύγου της απέναντι στους ντόπιους, τους οποίους αποκαλεί «γουµάρια» και για τους οποίους η συντεχνία των γκαρσονιών κατήλθε σε απεργία µε αίτηµα να µην προσλαµβάνονται «οι αραπάδες», η Αριάγνη «δηλώνει» : "Γιατί γουµάρια ; Εκεί που είναι ο πόνος κι ο ιδρώτας και τα δάκρυα, εκεί δεν είναι ο άνθρωπος; Γιατί λοιπόν σκάβετε ένα χαντάκι και χωρίζεστε;"

Η σύντοµη αναφορά στο περιεχόµενο του αποσπάσµατος φανερώνει για πρώτη φορά µια αισιόδοξη – για την ανάλυση µας µε βάση τη διάσταση του φύλου – προσέγγιση. Μια γυναίκα είναι επιτέλους ο φορέας των καινούργιων για την εποχή ιδεών, είναι ακόµα και ο άνθρωπος που θα δικαιωθεί ιστορικά, αφού οι προβλέψεις της θα γίνουν πραγµατικότητα και οι ξένοι θα εκδιωχθούν από την Αίγυπτο µε τις εθνικοποιήσεις του Νάσερ το 1956. Μια γυναίκα, όπως δηλώνεται από τους επιµελητές του βιβλίου σε µια εργασία που ακολουθεί, «δίνει µαθήµατα ανθρωπισµού και πολιτικής στον άντρα της».

Πέραν όµως από την αδροµερή ανάλυσητης εικόνας των δύο φύλων, το απόσπασµα προσφέρεται και για άλλες επισηµάνσεις. Πρώτη και σηµαντικότερη, αυτή που επισηµαίνουν και οι µαθητές και οι µαθήτριες µε την πρώτη ανάγνωση: Ότι η Αριάγνη ξεδιπλώνει τις σκέψεις της χωρίς τον κίνδυνο της σύγκρουσης µε τους άνδρες που βρίσκονταν στο τραπέζι γύρω από το οποίο γίνεται η συζήτηση. Αν και ο σύζυγός της παρατηρεί ότι η Αριάγνη « για πολλά πράγµατα έχει αλλόκοτες ιδέες», πράγµα που φανερώνει ότι σε άλλες περιπτώσεις θα τις ανέφερε στους συνοµιλητές της, στη συγκεκριµένη συζήτηση µένει βουβή µπροστά στην απαράδεκτα ρατσιστική στάση του .ιονύση, ενώ η ίδια η εµπειρία της – µε το περιστατικό µε τον Αιγύπτιο Γιούνες, που χάρις στη βοήθειά του ουσιαστικά σώθηκε από βέβαιο θάνατο το ένα παιδί της – θα µπορούσε όχι απλώς να τον διαψεύσει αλλά να τον αφήσει εκτεθειµένο για τη δική στάση στο ίδιο περιστατικό. 

Ακόµα, η γενικότερη εικόνα της πρωταγωνίστριας ως, κυρίως και πάνω απ’ όλα, της µητέρας που ζει και θυσιάζεται για τα παιδιά της, επικαλύπτει ενδεχοµένως οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό της. Είναι εξάλλου κοινός τόπος η ταύτιση της γυναίκας µε το συγκεκριµένο ρόλο της που δεν αφήνει και πολλά περιθώρια για να λειτουργήσει και µε τα άλλα στοιχεία του χαρακτήρα της. Ο ίδιος ο συγγραφέας το δηλώνει µε σαφήνεια. Η Αριάγνη είναι η µυθιστορηµατική εικόνα της δικής του µητέρας, έτσι όπως εξιδανικευµένα πλάθεται στο µυαλό του παιδιού της. 

Στη όλη εικόνα δεν θα πρέπει να παραβλέπουµε και τις δοσµένες κοινωνικοπολιτισµικές συνθήκες. Μια γυναίκα δικαιούται να έχει άποψη, και µάλιστα τη σωστή και τη δίκαιη, αλλά µην περιµένουµε να την εκφράζει δυναµικά ή πολύ περισσότερο να αγωνίζεται για αυτή, σε αντίθεση µε τον άνδρα που για το άδικο µπορεί να προχωρήσει και σε απεργία και να περηφανεύεται για την πρωτοπορία του. Το έχουµε πια εµπεδώσει. Οι ρόλοι πρέπει ναείναι διακριτοί, όπως και οι χώροι στους οποίους µπορεί ο καθένας να διακριθεί, ανεξάρτητα από την ηθική ή άλλης µορφής δικαίωσή του.

Διαπιστώσεις-Προτάσεις

Από όλα τα πιο πάνω κείμενα είναι φανερό ότι τα πράγματα δε θα μπορούσαν να ήταν διαφορετικά.Οι συγγραφείς τους,παιδιά της εποχής τους,ασφαλώς απηχούν τις αντιλήψεις της κοινωνίας μέσα στην οποία διαμορφώθηκαν. Εξάλλου, η Λογοτεχνία ευρύτερα δεν αποσκοπεί σε κανένα ιεραποστολικό σκοπό,ούτε ευαγγελίζεται την αλλαγή της κοινωνίας. Κατ΄ακρίβεια έχει τόσους σκοπούς όσους και οι άνθρωποι που την υπηρετούν.

Άρα, οι επισημάνσεις δε στρέφονται σε καμιά περίπτωση στους δημιουργούς αλλά-αφού μιλούμε για κείμενα που επιλέγηκαν να διδαχτούν υποχρεωτικά σε μεγάλες ομάδες πληθυσμού-στους κύριους υπεύθυνους για αυτές τις επιλογές. Και αν με τη σειρά τους, τα άτομα που απαρτίζουν τις επιτροπές-άνδρες και γυναίκες-επιλέγουν με οποιαδήποτε άλλα κριτήρια,εκτός από αυτό της διάστασης του φύλου,είναι αναμενόμενο να κινηθούν στα δικά τους πλαίσια,παραβλέποντας αυτή την ουσιώδη πτυχή.

Το ερώτημα λοιπόν προς την απρόσωπη-αλλά καθόλου άγνωστη-Πολιτεία είναι αναπόφευκτο.Πώς περιμένει να αλλάξει νοοτροπίες και ριζωμένες αντιλήψεις,όταν απλώς φωτογραφίζει καταστάσεις; Όταν απλώς αναπαράγει πρόσωπα και καταστάσεις με τις αναγνώσεις και αναλύσεις κειμένων που χρονικά-ας το σημειώσουμε ιδιαιτέρως- κινούνται πέντε με έξι δεκαετίες πριν;

Στην Ιστορία,το βασικό υλικό είναι φυσικά το παρελθόν.Ακόμα και έτσι όμως η επεξεργασία του υλικού μπορεί να συμβάλλει δημιουργικά σε ένα καλύτερο μέλλον. Στη Λογοτεχνία δε κατεξοχήν,αν οι επιλογές γίνουν

µε βάση τις ανάγκες του παρόντος, µπορεί να συµβάλουν στη διαµόρφωση ενός πιο ελπιδοφόρου µέλλοντος. Με απόλυτο σεβασµό στα λογοτεχνικά κριτήρια είναι δυνατόν έργα κλασικά αλλά και µεταγενέστερα να υπηρετήσουν έναν από τους σηµερινούς στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την πολιτική της ενσωµάτωσης του φύλου, µέσα από το χώρο της Παιδείας. Η περίφηµη ευρωπαϊκή διάσταση στην Εκπαίδευση µπορεί να πάρει σάρκα και οστά όταν αρχίσουµε να σκεφτόµαστε πραγµατικά για το περίφηµο «ποιον άνθρωπο θέλουµε να διαµορφώσουµε στα σχολεία», που αποτελεί το βασικό ερώτηµα κάθε µεταρρυθµιστικής ή όχι προσπάθειας. 

Ακόµα, σύµφωνα και µε µια άλλη βασική αρχή της εκπαιδευτικής πολιτικής, για οποιαδήποτε αλλαγή στα εκπαιδευτικά δρώµενα θα πρέπει να στραφούµε πρώτα και κύρια στους εκπαιδευτικούς. Έτσι, στα µαθήµατα της παιδαγωγικής κατάρτισης των εκπαιδευτικών της δηµοτικής Εκπαίδευσης και της προϋπηρεσιακής για τους εκπαιδευτικούς της Μέσης, θα πρέπει να διαµορφώνονται οι µελλοντικοί εκπαιδευτικοί µε βάση τις πολιτικές που η χώρα µας αποδέχεται ως µέλος της Ε.Ε. και µε συγκεκριµένες στρατηγικές που µπορεί να συµβάλλουν στην υλοποίησή τους.

Μετά από αιώνες άνισης και άδικης αντιµετώπισης των δύο φύλων, συγκρούσεις και παλινδροµήσεις του γυναικείου κινήµατος, γίνεται εφικτός ο δρόµος της συνύπαρξης χωρίς καταπίεση και διακρίσεις. Για να γίνει λοιπόν η de jure ισότητα και απτή πραγµατικότητα, θα πρέπει και η Εκπαίδευση να διαδραµατίσει το δικό της ρόλο. Αυτό του διαµορφωτή αντιλήψεων και στάσεων που µπορεί να οδηγήσουν σε µια δικαιότερη κοινωνία και για τα δύο φύλα, ή καλύτερα για τον καθένα και την καθεµιά ανεξαρτήτως φύλου.