14 Απρ 2009

"Η παρουσία του kitsch στην καθημερινότητά μας"




Το κιτς σήμερα και η παρουσία του σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας.
Εξαιρετικά ενδιαφέρον το θέμα της έκθεσης φωτογραφίας που διοργανώνει το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης.
Θα μπορούσε, άραγε, κάτι αντίστοιχο να γίνει και στην σύγχρονη Κύπρο ή μήπως εμείς εδώ δεν αντιμετωπίζουμε πρόβλημα κυριαρχίας του κιτς;
Περιμένω απόψεις και εισηγήσεις.
Εύα Νεοκλέους

"Η παρουσία του κιτς στην καθημερινότητά μας"
Έκθεση φωτογραφίας και αντικειμένων στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης
Με ποιον τρόπο μπορούμε να καθορίσουμε τα χαρακτηριστικά του κιτς; Από αυτή την ερώτηση αρχίζει η συνεργασία του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης με το δωρεάν διανεμόμενο περιοδικό «Παράλλαξη», προσπαθώντας να εξερευνήσει τις διαφορετικές απόψεις περί κιτς καθώς και τις διαφορετικές εκφάνσεις του. Οι απαντήσεις στην αρχική ερώτηση προέκυψαν μέσα από τις συμμετοχές ενός σχετικού διαγωνισμού που διοργάνωσε το περιοδικό. Το Kitsch σήμερα και η συνεχής παρουσία του στη ζωή όλων αποτέλεσε το θέμα για τον φωτογραφικό διαγωνισμό: οι αναγνώστες της «Παράλλαξης» φωτογράφισαν οτιδήποτε «πληγώνει την αισθητική τους», ανακαλύπτοντας την κακογουστιά παντού! Οι δρόμοι, οι βιτρίνες, τα κτίρια, οι εκκλησίες, ακόμα και το ίδιο τους το σπίτι, αποτέλεσαν μοντέλα για τις πιο... κιτς φωτογραφίες.
Οι εκατό καλύτερες εικόνες εκτίθενται από τη Μεγάλη Τετάρτη στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, σε μια έκθεση υπό τον τίτλο «Greatest Kitsch 2009. Το κιτς σήμερα». Παράλληλα με τις συμμετοχές στον διαγωνισμό, το μουσείο εκθέτει και αντικείμενα από τις συλλογές κιτς των Χρήστου Καλού και Κλειούς Τανταλίδου, δημιουργώντας ένα χώρο διαλόγου για το εξωφρενικά κραυγαλέο αντικείμενο, αλλά και δίνοντας στο κοινό την ευκαιρία να ψηφίσει και να βραβεύσει τις πέντε καλύτερες φωτογραφίες.
Η διευθύντρια του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, Συραγώ Τσιάρα, σημειώνει ότι «το κιτς ως πολιτισμικό φαινόμενο αναδύεται στη βιομηχανική Δύση παράλληλα με την τέχνη της πρωτοπορίας».
Την επιμέλεια της έκθεσης υπογράφει η Δόμνα Γούναρη. Η έκθεση θα διαρκέσσει έως τις 10 Μαΐου, Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης. Αποθήκη Β1, Λιμάνι.

Καθημερινή,12-4-2009



Μια σκιαγράφηση των θεωρητικών προσεγγίσεων για το κιτς στον 20ο αιώνα.
Το κιτς ως πολιτισμικό φαινόμενο αναδύεται στη βιομηχανική δύση παράλληλα με την τέχνη της πρωτοπορίας. Σύμφωνα με τον Αμερικανό ιστορικό του μοντερνισμού, Clement Greenberg, ο γερμανικής καταγωγής όρος που προέρχεται ενδεχομένως από το ρήμα verkitschen (φτηναίνω) αναφέρεται σε πολλαπλές εκφάνσεις της μαζικής κουλτούρας όπως η τέχνη των χρωμολιθογραφιών, τα εικονογραφημένα λαϊκά αναγνώσματα, η ελαφρολαϊκή μουσική, τα κινούμενα σχέδια, οι χολιγουντιανές ταινίες, οι εμπορικές διαφημίσεις και συνδέεται με την εισαγωγή της καθολικής εγγραματοσύνης.
Οι κοινωνικοί όροι της ανάδυσης του κιτς ανάγονται στην αλλαγή της κοινωνικής σύνθεσης των πόλεων και στη βαθμιαία μετατροπή των αγροτικών πληθυσμών σε αστικούς. Η υποχώρηση του λαϊκού πολιτισμού της υπαίθρου ώθησε τις νέες αστικές μάζες σε αναζήτηση φτηνών, μαζικών υποκατάστατων της ‘αυθεντικής’ εμπειρίας της κουλτούρας.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της μαζικής εξάπλωσης του κιτς στις αστικές κοινωνίες του 20ού αιώνα; Η διεισδυτική ανάλυση του Γκρίνμπεργκ παραμένει χρήσιμη και σήμερα:
Το κιτς είναι μηχανικό και λειτουργεί με συνταγές.
Το κιτς είναι η κατ’ εξουσιοδότηση εμπειρία και η πλαστή αίσθηση.
Το κιτς αλλάζει σύμφωνα με τον συρμό αλλά παραμένει πάντοτε το ίδιο.
Το κιτς είναι η επιτομή όλων όσα είναι κίβδηλα στη σύγχρονη ζωή. *
Η εξάπλωση του κιτς συνδέεται εξάλλου και με τις αυξημένες τεχνολογικές δυνατότητες του βιομηχανικού καπιταλισμού που επέτρεψαν, για πρώτη φορά σε τόσο μεγάλη έκταση, τη μαζική αναπαραγωγή του έργου τέχνης, γεγονός που το απελευθέρωσε -σύμφωνα με τον Walter Benjamin- από την παρασιτική υπαγωγή στην αυστηρά τελετουργική χρήση του.
Μια νέα συζήτηση για το ρόλο και τον χαρακτήρα της τέχνης ξεκινάει με άξονα το αντιθετικό ζεύγος αυθεντικό – αντίγραφο που επιτρέπει τους καλλιτέχνες να δουν τον εαυτό τους σε εναλλακτικά σχήματα κοινωνικής δράσης. Οι εφαρμογές της τυπογραφίας και του σχεδιασμού εντύπων, οι ανάγκες της πολιτικής προπαγάνδας ολοκληρωτικών και δημοκρατικών καθεστώτων και ο κινηματογράφος αξιοποιούν τα επαναστατικά δεδομένα που ορίζει ‘η τέχνη στην εποχή της τεχνολογικής αναπαραγωγής’. Η έννοια του κιτς διευρύνεται καθώς εμπερικλείει μεθόδους πολιτικής χειραγώγησης και ιδεολογικής καθοδήγησης των μαζών.
Σήμερα έχουμε υπερβεί το στάδιο της ανάγνωσης του κιτς μέσα από τα αντιθετικά σχήματα του υψηλού και του χαμηλού, του ακαδημαϊκού και του ανεπίσημου, κατά το πρότυπο της κριτικής σχολής της Φρανκφούρτης. Ο Μαρκούζε θεωρούσε δεδομένη τη διάκριση ανάμεσα στα δύο είδη κουλτούρας: Η ανώτερη – υψηλή κουλτούρα αντιμετωπίστηκε ως η κιβωτός των υψηλών ανθρώπινων αξιών, του καλού γούστου, η μόνη επαναστατική δύναμη που όφειλε να μείνει αλώβητη από τη μαζική παραγωγή της σύγχρονης κοινωνίας, ενώ τα φαινόμενα της μαζικής κουλτούρας, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, κρίθηκαν ανάξια αναλυτικής προσέγγισης.
Ωστόσο, εδώ και μισό αιώνα, μέσα από τις θεμελιώδεις μελέτες της βρετανικής σχολής των cultural studies, το πρίσμα ανάλυσης των φαινομένων της κουλτούρας έχει διευρυνθεί με στόχο να συμπεριλάβει ζητήματα που άπτονται της καθημερινής ζωής, μεθόδους αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου και σύγχρονους τρόπους ψυχαγωγίας, πάντοτε με διάθεση έντονης πολιτικής παρέμβασης εκ μέρους των θεωρητικών της συγκεκριμένης σχολής. Η βιωμένη εμπειρία ως συνολική αντίληψη και τρόπος ζωής αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον με πεδία έρευνας τις λαϊκές πολιτισμικές εκφράσεις, την προφορική ιστορία και την ανίχνευση της λαϊκής μνήμης. Από την ανάλυση των μηχανισμών του θατσερισμού ως την κριτική τηλεοπτικών σειρών, τα διευρυμένα πεδία έρευνας των πολιτισμικών σπουδών συσκοτίζουν τις ασφαλείς βεβαιότητες και τις απόλυτες διακρίσεις μεταξύ αυθεντικής πολιτισμικής εμπειρίας και φτηνής, μαζικής αναπαραγωγής, όπως έτεινε να οριστεί το κιτς παλαιότερα.
Στην Ελλάδα, η μελέτη του κιτς δεν έχει γίνει ακόμη πεδίο συστηματικής διεπιστημονικής προσέγγισης, αν εξαιρέσουμε ορισμένες απόπειρες καταγραφής της δεκαετίας του ’80 –χρυσής εποχής ανάδυσης και εξάπλωσης του κιτς. Η ανατροπή των πολιτικών και κοινωνικών συσχετισμών στη χώρα μας κατά τη διάρκεια της πρώτης συνεχούς διακυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ ανέδειξε στη δημόσια σφαίρα περιθωριακές μορφές ‘λαϊκής’ έκφρασης, τροφοδότησε νομιμοποιητικούς μηχανισμούς του λαϊκισμού σε μία απόπειρα διασφάλισης της ηγεμονίας τόσο στον πολιτικό όσο και στο πολιτισμικό πεδίο με αμφίβολα αποτελέσματα που χρήζουν συστηματικής μελέτης. Από τη διάδοση συγκεκριμένων ενδυματολογικών προτιμήσεων των εκπροσώπων μιας μικροαστικής τάξης που ανέτρεψε την υφιστάμενη ιεραρχία, μέχρι τη μαζικοποίηση του «απενοχοποιημένου σεξ για οικιακή κατανάλωση» που εξασφάλισε η εγχώρια βιομηχανία της βιντεοκασέτας, τα υβριδικά πολιτισμικά φαινόμενα της δεκαετίας του ’80 χρήζουν ώριμης αποτίμησης και -γιατί όχι- μιας σοβαρής απόπειρας αξιολόγησης στο επίπεδο μιας εκτεταμένης παρουσίασης με σύγχρονη μουσειολογική αντίληψη, ένα σχέδιο που εντάσσεται στον εκθεσιακό προγραμματισμό του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης για τα επόμενα χρόνια.
Επειδή δεν είμαστε έξω και πέρα από το κιτς, επειδή το κιτς αποτελεί πλέον εργαλείο της σύγχρονης εικαστικής δημιουργίας, ανάγοντάς μας απευθείας σε αδιαμεσολάβητες από θεωρητικά σχήματα παιδικές μνήμες, ωρίμασε μάλλον η εποχή να σταθούμε ως κριτικοί θεατές σε ό,τι αποτελεί ούτως ή άλλως σημαντικό κομμάτι της καθημερινότητάς μας.
Συραγώ Τσιάρα
Δρ. Ιστορίας της Τέχνης – Διευθύντρια Κ.Σ.Τ.Θ.


*Clement Greenberg, Τέχνη και Πολιτισμός, μετάφραση – επιμέλεια: Νίκος Δασκαλοθανάσης, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 2007.

19 σχόλια:

Meropi είπε...

Καλημέρα Εύα μου.
Χαρακτηριστικά στοιχεία kitsch στην α΄ φωτογραφία. Ακόμα και σαγιονάρες με τα χρώματα της ελληνικής σημαίας!!!!!!!! Και μη χειρότερα.

Lexi_penitas είπε...

Σε μας και αν κυριαρχεί το κιτς! Η αισθητική ρύπανση είναι διάχυτη παντού!. Είναι χιλιάδες τα παραδείγματα που θα μπορούσαν να εκτεθούν σε μια παρόμοια έκθεση.

Τα εστιατόρια με ταμπέλες της Κοκα κόλα της πέπσι κλπ. και στο εσωτερικό τους άσπρες πλαστικές καρέκλες!

Τα μαγαζιά των τουριστικών περιοχών με απελπιστικά κιτσάτα σουβενίρ.

Τα μόνιμα σταθμευμένα σε καίρια σημεία της πόλης αυτοκίνητα σαντουιτσάδικα.

Η τεράστια εκκλησία των Ρώσσων πριν μπεις στη Λεμεσό και η καινούρια των Ελλήνων απέναντι από το Τσίρειο.

Εκείνο όμως που πραγματικά έχει καταντήσει ανυπόφορο είναι οι εκπτώσεις των αρχιτεκτόνων σε θέματα αισθητικής. Κάντε μια βόλτα στην πιο ακριβή περιοχή της Λεμεσού και θα φρίξετε. Βέβαια δεν λέω. Κάποιος πληρώθηκε καλά για να βάλει στο σχέδιο του σπιτιού τους κορινθιακούς κίονες.

Η έλλειψη αισθητικής είναι διάχυτη παντού. Από τη διακόσμηση των σπιτιών μέχρι το ντύσιμο του Κύπριου. Από τις διαφημίσεις μας μέχρι τη συμπεριφορά μας. Εδώ και αν χρειάζεται δουλειά.

Ξέρετε τη δεκαετία του 60 που μεγαλώσαμε εμείς τα σπίτια ήταν μικρά και φτωχά. Είχαν όμως μια αισθητική συνέπεια. Μέσα από την απλότητα και πρακτικότητα τους δεν ερέθιζαν κανένα νεύρο του εγκεφάλου λόγω κατασκευαστικών ή διακοσμητικών υπερβολών.

Δυστυχώς ο βασιλικός ξεράθηκε, ο ασβέστης ξέφτισε, το πικάπ που έπαιζε τις πλάκες του Καζαντζίδη ή του Γούναρη παροπλίστηκε, η νοικοκυρά που σκούπιζε ακόμα και το δρόμο μας άφησε χρόνους, και μείναμε γυμνοί στο έλεος των σκουπιδιών. Οπτικών και ακουστικών!

Ζήτω η νέα εποχή!

VAD είπε...

δε χρειάζεται εκθεση,το καρακιτσαριό ειναι μονίμως εκτεθειμενο ,οπυ κι αν γυρίσει το μάτι σου...

ΚΑΛΟ ΠΑΣΧΑ....

Eva Neocleous είπε...

Μερόπη μου,
"το κιτς είναι η επιτομή όλων όσα είναι κίβδηλα στη σύγχρονη ζωή", λέει ο Γκρίνμπεργκ.
Και πράγματι,πόσα γύρω μας πληγώνουν την αισθητική μας!
Ειναι ό,τι προσπαθεί αυθαίρετα να επικαλύψει το αισθητικά ωραίο και το αληθινό...
Καλό βράδυ.

Eva Neocleous είπε...

Λεξηπένητα,
από παραδείγματα μπόλικα...
Έχεις δίκιο, "ζήτω η νέα εποχή" της κυριαρχίας του κιτς.
Και καλά, με όσα αφορούν προσωπικές επιλογές και γούστα , δεν μπορείς να κάνεις τίποτε.Με τα άλλα όμως, που αφορούν τη δημόσια εικόνα, τι γίνεται;
.......................
Βασίλη μου,
έτσι είναι, όπως τα λες.
Αφού μάθαμε να κάνουμε εκπτώσεις και χάσαμε την αίσθηση του ωραίου...
Το όμορφο, το γνήσιο, το αληθινό έχουν καταχωνιαστεί μέσα σε τόνους μαζικής παραγωγής σκουπιδιών σήμερα.
Κι άντε να τα ανακαλύψεις...
Καλό Πάσχα!

jf είπε...

Υπάρχει μια ‘τέχνη’ για τους ακαλλιέργητους και μία άλλη για τους καλλιεργημένους· δύο διαφορετικά ‘γούστα’. Ίσως η αυξανόμενη εμφάνιση της πρώτης [κιτς], να έχει άμεση σχέση με την αυξανόμενη αποσύνθεση των γενικότερων αξιών.
Λέτε το ‘άσχημο’ του σήμερα να ‘πουλάει’ αύριο;

jf είπε...

Παράλειψή μου:
την καλησπέρα μου και Καλό Πάσχα!

Phivos Nicolaides είπε...

Από τα 'αγαπημένα' μου θέματα. Εξαιρετική επιλογή Εύα!

Eva Neocleous είπε...

@ JamanFou,
καλωσόρισες.
Μήπως η "τέχνη" στην πρώτη περίπτωση δεν είναι τέχνη;
Σίγουρα το κιτς συνδέεται με μια γενικότερη παρακμιακή κατάσταση.
Καλό Πάσχα και σε σένα!

Eva Neocleous είπε...

Φοίβο μου,
το ξέρω ότι είναι από τα αγαπημένα σου.
Μέσα από το ιστολόγιό σου, πολύ συχνά, αναδεικνύεις και προβάλλεις όχι το κακόγουστο και το κιτς αλλά το αισθητικά ωραίο, ό,τι αποτελεί τέχνη με λίγα λόγια.Οπότε η δική σου κατάθεση είναι αρκούντως επαρκής.
Μια πρόταση για το "τι δεν είναι κιτς".

Ανώνυμος είπε...

Το κιτς κυριάρχησε στη ζωή μας αλλά το αξιοσημείωτο είναι ότι στον τόπο μας δεν ενόχλησε κανέναν!
Πέρα από μια μειοψηφία που όμως δεν εκφράστηκε.

Συνδέεται και με τον νεοπλουτισμό μας, που μας έκανε να θεωρούμε το παραδοσιακό και αυθεντικό ως ξεπερασμένο ή και...χωριάτικο.

Έχει να κάνει και με την ανύπαρκτη ταυτότητά μας και με πολλές άλλες εκφράσεις στις οποίες αυτή η έλλειψη οδηγεί.

Οι καλλιτέχνες και οι "διανόηση" του τόπου περί άλλων τυρβάζει. Η παρέμβασή της με πρωτοβουλίες ευρύτερης σημασίας και αντανάκλασης είναι τραγικά απούσα...

Και κάτι που θίγει κι ο Λεξιπένητας: Οι εκπτώσεις των αρχιτεκτόνων σε θέματα αισθητικής!

Από χρόνια βλέποντας αυτή την κιτσάτη μεταμόρφωση του τόπου μας διερωτώμουν:"μα καλά, σε ποια πανεπιστήμια φοίτησαν οι άνθρωποι αυτοί, πού διαμόρφωσαν αυτή την αισθητική και σε ποιο τοπίο φυτεύουν τέτοια κτήρια; Πόση αλλοτρίωση προυποθέτει για να κτίζεις τόσο κακόγουστα πράγματα για το χρήμα; Έλεος! Δε θα μπορούσε το κέρδος τους να συνδυαστεί με μια κάπως υποφερτή αισθητική; Και καλά, οι ιδιοκτήτες ίσως να είναι κακόγουστοι. Πού είναι η δική τους παρέμβαση;"

Πιστεύω πως ο πλουτισμός είναι βασική αιτία για το κιτς.

Και ένα παράδειγμα κιτς: Τα Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού(sic) στη Λευκωσία και τα άλλα τριγύρω υπουργεία που πλακώνουν την ψυχή μόλις τα αντικρύσεις!

Το κλειστό πάρκινγκ που είναι υπό ανέγερση στη λαϊκή αγορά στη Φανερωμένη,παρότι δεν τέλειωσε ακόμη, αλλά βλέποντάς το, μέσα στην καρδιά της παλιάς πόλης, ανάμεσα στα κτήρια εξαιρετικής αρχιτεκτονικής-χαλάσματα της πράσινης γραμμής δυστυχώς, πιάστηκε η ψυχή μου!

koutso είπε...

http://www.blogger.com/post-edit.g?blogID=1957975065859084211&postID=2100592187944354356

Νίκος Ε. Νεοκλέους είπε...

Το κιτς και το κακόγουστο είναι παντού γύρω μας.
Όπου κοιτάξεις θα το δεις

Eva Neocleous είπε...

@ Ανώνυμο/η,
συμφωνώ απόλυτα με την παράμετρο που βάζεις, το ότι δηλαδή δεν υπάρχει(ή είναι ελάχιστη)η οργανωμένη αντίδραση.
Αν υπήρχε, προφανώς και δε θα φτάναμε σ΄αυτή την κατάντια.

Eva Neocleous είπε...

@ koutso,
δεν μπόρεσα να εντοπίσω το link. Ίσως κάποιο λάθος έκανες; Μπορεί και να είναι λόγω δικής μου ασχετοσύνης.
Παρεμπιπτόντως, να αναφέρω ότι στο ιστολόγιό σου γίνεται μια συνεχής καταγγελία του κιτς, μέσα από παραδείγματα.Μπράβο σου.
Κι ας κωφεύουν κι ας εθελοτυφλούν οι υπεύθυνοι.
Το πιο κάτω δημοσίευμα αφορά την Αθήνα.
Σ΄εμάς εδώ υπάρχει κάτι αντίστοιχο;
["Οι αρχιτέκτονες που αντιστέκονται"
Απονέμονται απόψε στο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς) τα Βραβεία Αρχιτεκτονικής 2008. Παράλληλα, εγκαινιάζεται έκθεση με όλες τις συμμετοχές
Η ανάδειξη της άλλης αρχιτεκτονικής, στον ιδιωτικό, αλλά κυρίως στον δημόσιο χώρο, που επιμένει να αντιστέκεται στα στερεότυπα του συρμού, είναι ο στόχος των ανά τετραετία διαγωνισμών αρχιτεκτονικού έργου που οργανώνει το Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής].
.............
@ Νικόλας,
συμφωνώ.Εμείς όμως θα επιμένουμε στην αναζήτηση εκείνων που "δεν πληγώνουν την αισθητική μας". Κι ας είναι σπάνια.

koutso είπε...

Οταν το αντιγράψεις και το κάνεις paste δεν δουλεύει?είναι μιά παλιά δική μου ανάρτηση που επεξηγεί το kitch παράλληλα με ένα άρθρο της καθημερινής.

Eva Neocleous είπε...

@koutso,
επειδή δε δουλεύει μάλλον, γράψε ημερομηνία ανάρτησης ή στείλε μου το κείμενο με email, θα με ενδιέφερε να το διαβάσω.

Ανώνυμος είπε...

Απλώς, με αργοπορία, να θυμίσω την ξεχωριστή και μοναδική για πολλά χρόνια έκδοση της δεκαετίας του '80 από τον Χρήστο Παπουτσάκη, το περιοδικό ΑΝΤΙ και τις εκδόσεις "Πολύτυπο", συμμέτοχος στην κριτική του κιτς: τον συλλογικό τόμο "Κάτι το ωραίον. Περιήγηση στη νεοελληνική κακογουστιά"!!!
ΓΚΜ

Eva Neocleous είπε...

Γιώργο, πού χάθηκες;
Χαίρομαι γιατί βρήκες ενδιαφέρον το θέμα(και πώς να μην...) και για την πληροφορία που δίνεις. Δεν την είχα υπόψη μου αυτή την έκδοση.