"Από τα Ιουλιανά στη Δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967"

"Ζητείται λύσις",Κώστας Μητρόπουλος

"Από τα Ιουλιανά του 1965 στη Δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967"

Στις 16 Φεβρουαρίου 1964 διεξήχθηκαν στην Ελλάδα εκλογές (η προηγούμενη κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου είχε μεταβατικό χαρακτήρα), οι οποίες αποτέλεσαν θρίαμβο για την Ένωση Κέντρου. Συγκεκριμένα η ΕΚ εξασφάλισε ποσοστό 52,7% και 171 έδρες, πράγμα που σήμαινε αυτοδύναμη πλειοψηφία. Ακολουθούσαν ο συνασπισμός ΕΡΕ προοδευτικών με 35,3% και 107 έδρες και η ΕΔΑ με 11,8% και 22 έδρες. Η Κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου ορκίστηκε στις 19 Φεβρουαρίου και σ΄ αυτήν τα πιο σημαντικά υπουργεία ανέλαβαν οι : Π. Γαρουφαλιάς (Εθνικής Άμυνας), Σ. Κωστόπουλος (Εξωτερικών), Γ. Μαύρος (Συντονισμού), Κ. Μητσοτάκης (Οικονομικών), Ι. Τούμπας (Εσωτερικών), Α. Παπανδρέου (Προεδρίας).

Η κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου έμεινε στην εξουσία μέχρι τον Ιούλιο του 1965 και κατά το διάστημα αυτό επιτέλεσε σημαντικό έργο σε όλους τους τομείς. Ιδιαίτερα στον τομέα της Παιδείας, όπου ο πρωθυπουργός κράτησε και το αξίωμα του αρμόδιου υπουργού, δύο ξεχωριστοί πνευματικοί άνθρωποι, ο Λουκής Ακρίτας από τη θέση του υφυπουργού και ο Ευάγγελος Παπανούτσος από τη θέση του γενικού γραμματέα, ανέλαβαν το βάρος των εκπαιδευτικών αλλαγών.

Τον Νοέμβριο του 1964 εκδηλώθηκε μεγάλη εσωτερική κρίση στο κυβερνών κόμμα. Η κρίση συνδέθηκε με την επίθεση που δέχτηκε – κυρίως από τον Κ. Μητσοτάκη, υπουργό οικονομικών - ο αναπληρωτής υπουργός Συντονισμού Α. Παπανδρέου και αφορούσε κυρίως την απειρία, τις "αριστερίζουσες" θέσεις του και τις ηγετικές του φιλοδοξίες. Κι ενώ τότε ο Α. Παπανδρέου προτίμησε να παραιτηθεί από το υπουργικό του αξίωμα, υπερασπιζόμενος την πολιτική του εντιμότητα, επανήλθε τον Απρίλιο του 1965 και μάλιστα πανηγυρικά, αφού προηγουμένως είχε σχηματοποιήσει την κεντροαριστερή του ομάδα μέσα στο κυβερνών κόμμα.

Τον Μάιο του 1965 ήλθε στο φως της δημοσιότητας η υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ (οργάνωση αριστερής απόκλισης που δρούσε στους κόλπους του στρατού), υπόθεση για την οποία κατηγορήθηκε ο Α. Παπανδρέου. Οι κατηγορίες αυτές βρήκαν πολιτική κάλυψη τόσο από τα Ανάκτορα, όσο και από μια πτέρυγα του Κέντρου με εκφραστές τον Π. Γαρουφαλιά και τον Κ. Μητσοτάκη.

Γύρω στα τέλη Ιουνίου του 1965 οι σχέσεις ανάμεσα στον πρωθυπουργό και τον υπουργό Εθνικής Άμυνας οξύνθηκαν, καθώς ο Π. Γαρουφαλιάς, με την κάλυψη του θρόνου, αρνήθηκε να εκτελέσει εντολή του πρωθυπουργού για παραίτηση από την ηγεσία του υπουργείου. Ο Γ. Παπανδρέου αποφάσισε να αποπέμψει τον υπουργό του, αφού το δικαίωμα αυτό του το παραχωρούσε το Σύνταγμα, ενημερώνοντας παράλληλα τον Κωνσταντίνο. Ο τελευταίος απάντησε αρνητικά, πράγμα που εξόργισε τον πρωθυπουργό, που θεώρησε ότι φαλκιδεύεται πλέον η ίδια η δημοκρατία. Ακολούθησε η ανταλλαγή επιστολών ανάμεσα στο βασιλιά και τον πρωθυπουργό, των οποίων το περιεχόμενο επιβεβαίωνε την ύπαρξη βαθύτατης και οριστκής ρήξης. Στις 15 Ιουλίου πραγματοποιήθηκε η ιστορική συνάντηση ανάμεσα στους δύο άντρες που κατέληξε στον εξαναγκασμό σε παραίτηση του πρωθυπουργού.

"Ο δε παράνομος Ιούδας ουκ ηβουλήθη συνιέναι",Κώστας Μητρόπουλος

Η κατάληξη αυτή έμελλε να πυροδοτήσει την πιο μεγάλη πολιτική κρίση στη μεταπολεμική ιστορία της Ελλάδας και να υπονομεύσει τους κοινοβουλευτικούς θεσμούς. Οι βασιλικοί χειρισμοί που ακολούθησαν αποσκοπούσαν στη διάσπαση της Ένωσης Κέντρου. Το ίδιο βράδυ της 15ης Ιουλίου ο βασιλιάς ανέθεσε την πρωθυπουργία στον Πρόεδρο της Βουλής Γ. Αθανασιάδη-Νόβα. Μαζί του ορκίστηκαν υπουργοί οι Κ. Μητσοτάκης, Γ. Μπακατσέλος, Δ. Παπασπύρου και άλλα σημαντικά στελέχη του κυβερνώντος κόμματος.

Οι αποστάτες
 

Ο Γ. Παπανδρέου χαρακτήρισε το νέο Υπουργικό Συμβούλιο «κυβέρνηση ανδρεικέλων» και «προδοτών», μίλησε για παραβίαση του πολιτεύματος εκ μέρους του ανώτατου άρχοντα και κάλεσε το λαό σε νέο «ανένδοτο αγώνα» για την αποκατάσταση της δημοκρατικής ομαλότητας.

Η δήλωση του Γ.Παπανδρέου απέναντι στο «βασιλικό πραξικόπημα» και την «αποστασία» έμεινε στην ιστορία: «συνετελέσθη σήμερον παραβίασις του πολιτεύματος. Η κυβέρνησις του λαού εξηναγκάσθη εις παραίτησιν και εκλήθη να κυβερνήση μία ομάς προδοτών της ΕΚ. Καταγγέλλω προς τον δημοκρατικόν κόσμον της χώρας την ομάδα των προδοτών και τον καλώ εις πάνδημον ειρηνικήν εκδήλωσιν εναντίον της προδοσίας. Αρχίζει από σήμερον νέος ανένδοτος αγών υπέρ της δημοκρατίας».

"Αποκεφαλισμός της Δημοκρατίας",Κώστας Μητρόπουλος
 

Η έκρηξη του Γ. Παπανδρέου πυροδότησε πολιτικές αναταραχές που ξεκίνησαν από την επόμενη της αποπομπής του πρωθυπουργού και έμειναν στην ιστορία με τον όρο «Ιουλιανά».Αιματηρές διαδηλώσεις και παλλαϊκές εκδηλώσεις διεξήγοντο καθημερινά στην Αθήνα και σ΄ αυτές ο λαός καταδίκασε έντονα τη μοναρχία. Στις 22 Ιουλίου σκοτώθηκε σε διαδήλωση ο αριστερός φοιτητής Σωτήρης Πέτρουλας. Οι μαχητικές αντικυβερνητικές διαδηλώσεις είχαν ως αποτέλεσμα να καταψηφιστεί στις 5 Αυγούστου η κυβέρνηση των «αποστατών». Συγκεκριμένα, εναντίον της ψήφισαν 167 βουλευτές (145 της ΕΚ και 22 της ΕΔΑ) και υπέρ της 131 βουλευτές (οι 25 «αποστάτες», 98 της ΕΡΕ και 8 του κόμματος των προοδευτικών).

Ο Κωνσταντίνος δε φάνηκε να κάμπτεται από την εξέλιξη αυτή. Αντί, ως όφειλε, να προσφύγει σε εκλογές, κατέφυγε στην πολιτική του παρασκηνίου, πολιτική που αποσκοπούσε στην προσέλκυση και νέων «αποστατών». Η τακτική αυτή της «σαλαμοποίησης» του Κέντρου συνοδεύτηκε με μεθόδους απαράδεκτες για ένα ευνομούμενο δημοκρατικό πολίτευμα. Στις 18 Αυγούστου ο βασιλιάς ανέθεσε στον Ηλ. Τσιριμώκο (άνθρωπο που είχε συνδέσει το όνομά του με την ευρύτερη αριστερά) την εντολή να σχηματίσει κυβέρνηση. Όμως, επειδή και η κυβέρνηση αυτή καταψηφίστηκε από την πλειοψηφία των βουλευτών στις 28 Αυγούστου (159 αρνητικές έναντι 135 θετικών ψήφων), ο Κωνσταντίνος συνέχισε τις αμφιλεγόμενες συνταγματικά προσπάθειές του για συγκρότηση μιας τρίτης κυβέρνησης «αποστατών», η οποία θα στηριζόταν κοινοβουλευτικά στην ΕΡΕ.

Αποτέλεσμα των προσπαθειών αυτών ήταν ο σχηματισμός κυβέρνησης από τον Σ. Στεφανόπουλο. Η τακτική της σαλαμοποίησης οδήγησε στην αποχώρηση 6 ακόμα βουλευτών από την ΕΚ, η οποία στις 24 Σεπτεμβρίου εξασφάλισε οριακά την εμπιστοσύνη της Βουλής (152 θετικές ψήφους).

Με το σχηματισμό της κυβέρνησης Στεφανόπουλου, η οποία παρέμεινε στην εξουσία μέχρι τα τέλη του 1966, η χώρα περνούσε κάτω από τον έλεγχο των ηττημένων των εκλογών της 16ης Φεβρουαρίου 1964, η δε εκτροπή της 15ης Ιουλίου ολοκληρωνόταν.

"Συρματοπλέγματα",Κώστας Μητρόπουλος
 

Κατά την περίοδο αυτή τα στελέχη που είχαν αποχωρήσει από την ΕΚ και είχαν αποδεχτεί το πλαίσιο των συνταγματικά αμφιλεγόμενων χειρισμών του Κωνσταντίνου, συγκρότησαν το ΦΙ.ΔΗΚ, τον Νοέμβριο του 1965, το οποίο όμως δεν απέκτησε ποτέ ιδιαίτερη εμβέλεια και μαζική βάση στους οπαδούς του κεντροφιλελεύθερου χώρου. Από την άλλη πλευρά, η κοινοβουλευτικά τραυματισμένη ΕΚ συνέχισε την πολεμική της κατά της κυβέρνησης και του θρόνου, αυξάνοντας μάλιστα το πολιτικό της γόητρο.

Στις 20 Δεκεμβρίου 1966 ο Π. Κανελλόπουλος απέσυρε την εμπιστοσύνη της ΕΡΕ από την κυβέρνηση με αποτέλεσμα αυτή να ανατραπεί. Στις 22 Δεκεμβρίου ορκίστηκε υπηρεσιακή κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Ι. Παρασκευόπουλο, η οποία ήταν υποχρεωμένη να οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές στα τέλη Μαΐου του 1967. Η κυβέρνηση αυτή πήρε ψήφο εμπιστοσύνης στις 13 Ιανουαρίου του 1967. Στηρίχθηκε από ΕΚ και ΕΡΕ ενώ καταψηφίστηκε από ΦΙ.ΔΗΚ και ΕΔΑ.

Λόγω, όμως, της νέας πολιτικής κρίσης που δημιουργήθηκε, (κρίση που συνδεόταν με τη διαφωνία των δύο μεγάλων κομμάτων σχετικά με την άρση ή μη της ασυλίας των βουλευτών μετά τη διάλυση της βουλής και μέχρι την εκλογή νέας και αποτελούσε ζήτημα κρίσιμο, αφού ο Α. Παπανδρέου βρισκόταν υπό ποινική δίωξη λόγω της υπόθεσης ΑΣΠΙΔΑ), στις 29 Μαρτίου 1967 η κυβέρνηση Παρακευόπουλου παραιτήθηκε.

Σ΄ αυτή την κρίσιμη κατάσταση πολιτικής αβεβαιότητας και ενώ οι φήμες για επικείμενο πραξικόπημα από ομάδα προσκείμενων στο στέμμα στρατηγών οργίαζαν, ο βασιλιάς ανέθεσε την πρωθυπουργία στον αρχηγό της ΕΡΕ Π. Κανελλόπουλο. Η ενέργεια αυτή αποτελούσε κατάφωρη παραβίαση της εκφρασμένης λαϊκής εντολής της 16ης Φεβρουαρίου 1964.

Η κυβέρνηση Κανελλόπουλου απέτυχε να εξασφαλίσει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή στις 3 Απριλίου 1967 και έτσι στις 14 Απριλίου προχώρησε στη διάλυσή της. Η χώρα έμπαινε στην τελική ευθεία για τις εκλογές της 28ης Μαϊου 1967, οι οποίες πιθανότατα θα οδηγούσαν σε λαϊκή αποδοκιμασία των μέχρι τότε χειρισμών του θρόνου και σε επικράτηση της ΕΚ.

Ο Γεώργιος Παπαδόπουλος
 

Οι εκλογές αυτές όμως δεν έμελλαν να γίνουν ποτέ. Τη νύχτα της 20ης προς 21η Απριλίου, το κοινοβουλευτικό πολίτευμα κατέρρευσε χωρίς ουσιαστική αντίσταση και στη χώρα εγκαθιδρύθηκε η επτάχρονη στρατιωτική δικτατορία.

Σήμερα, σαράντα δύο χρόνια από την αποφράδα εκείνη μέρα της επιβολής της δικτατορίας,  αναπόφευκτα η ιστορική μνήμη παραπέμπει και σε μια άλλη αποφράδα μέρα της νεότερης ιστορίας της Ελλάδας, εκείνη της 15ης Ιουλίου 1965. Η εκτροπή της 15^ης Ιουλίου συνδέεται και με τα τραγικά για τη νεότερη ιστορία της Κύπρου γεγονότα του Ιούλη του 1974, το πραξικόπημα και την εισβολή.

Εύα Νεοκλέους

Σημ. Οι Γελοιογραφίες του Κώστα Μητρόπουλου είναι από το «Ποτέ πια» που

κυκλοφόρησε το 1965 από τις εκδόσεις Ταχυδρόμου και περιλαμβάνει 88 σκίτσα του Κώστα Μητρόπουλου, δημοσιευμένα στο Βήμα και στον Ταχυδρόμο την περίοδο Ιουνίου – Οκτωβρίου 1965.

Για τη δικτατορία των Συνταγματαρχών και τις τραγικές της συνέπειες
πολύ αντιπροσωπευτικό και το ποίημα του Αναγνωστάκη

(Επισημάνσεις,ανάρτηση 14-02-2009).

Θεσσαλονίκη, Μέρες του 1969 μ.Χ.

Μανόλης Αναγνωστάκης

Το ποίημα ανήκει στη συλλογή Ο Στόχος (1970). Πρωτοδημοσιεύτηκε στα Δεκαοχτώ Κείμενα, που η έκδοσή τους αποτέλεσε την πρώτη πράξη ομαδικής δημόσιας αντίστασης των πνευματικών ανθρώπων κατά της δικτατορίας. Είναι ποίημα πολιτικό, όπως εξάλλου και πολλά άλλα ποιήματα του Αναγνωστάκη, και απηχεί την πολιτική και κοινωνική κατάσταση από τη μετακατοχική περίοδο και τη στρατιωτική δικτατορία.

Στην οδό Αιγύπτου -πρώτη πάροδος δεξιά!

Τώρα υψώνεται το μέγαρο της Τράπεζας Συναλλαγών

Τουριστικά γραφεία και πρακτορεία μεταναστεύσεως.

Και τα παιδάκια δεν μπορούνε πια να παίξουνε από

τα τόσα τροχοφόρα που περνούνε.

Άλλωστε τα παιδιά μεγάλωσαν, ο καιρός εκείνος πέρασε που ξέρατε

Τώρα πια δε γελούν, δεν ψιθυρίζουν μυστικά, δεν εμπιστεύονται,

Όσα επιζήσαν, εννοείται, γιατί ήρθανε βαριές αρρώστιες από τότε

Πλημμύρες, καταποντισμοί, σεισμοί, θωρακισμένοι στρατιώτες,

Θυμούνται τα λόγια του πατέρα: εσύ θα γνωρίσεις καλύτερες μέρες

Δεν έχει σημασία τελικά αν δεν τις γνώρισαν, λένε το μάθημα

οι ίδιοι στα παιδιά τους

Ελπίζοντας πάντοτε πως κάποτε θα σταματήσει η αλυσίδα

Ίσως στα παιδιά των παιδιών τους ή στα παιδιά των παιδιών

των παιδιών τους.

Προς το παρόν, στον παλιό δρόμο που λέγαμε, υψώνεται

η Τράπεζα Συναλλαγών

- εγώ συναλλάσσομαι, εσύ συναλλάσσεσαι αυτός συναλλάσσεται-

Τουριστικά γραφεία και πρακτορεία μεταναστεύσεως

-εμείς μεταναστεύουμε, εσείς μεταναστεύετε, αυτοί μεταναστεύουν-

Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει, έλεγε κι ο Ποιητής

Η Ελλάδα με τα ωραία νησιά, τα ωραία γραφεία,

τις ωραίες εκκλησιές

Η Ελλάς των Ελλήνων.

**********

Σχόλιο ανώνυμου:

"Δεν ξέραμε τότε. Μας μίλησαν οι γονείς μας, όχι οι δάσκαλοί μας. Οι δάσκαλοι στην Κύπρο σπανίως μιλάνε. Ξέρουν μόνο συνθήματα και ζήτω το έθνος . Παίρνουν και ευκολότερα προαγωγή, όσο περισσότερο υμνούν το έθνος. Ούτε το 74 μας μίλησαν. Δολοφονούνταν άνθρωποι, τρομάζαμε και πηγαίναμε σχολείο, χυνόταν αίμα,ήρθε το πραξικόπημα,ήρθε η εισβολή, γίναμε προσφυγόπουλα σε κρύα θρανία, κρύα σχολεία, χωρίς ρούχα, φαγητό και τετράδια, φεύγαμε απ΄τα τσαντήρια για να πάμε σχολείο και πάλι δε μας μίλησαν για το τι έφταιξε ούτε μας ρώτησαν κάτι για τη μίζερη πληγωμένη ζωή μας.. Άλλαξα θέμα μάλλον, η αποφράδα είναι το θέμα, αλλά είμαστε εκπαιδευτικοί και αυτά ζούμε ακόμη ως τα σήμερα.."

****** 
Σχετικό θέμα με τη Δικτατορία του 1967 στο ιστολόγιο του Γιώργου Πήττα εδώ: http://www.politispittas.blogspot.com/