"Οι κυπριακές περιπέτειες της Ιστορίας"

Μπορεί να τρέχουν οι εξελίξεις και να φανεί κάπως ξεπερασμένο το άρθρο, ωστόσο αποτελεί μια ενδιαφέρουσα ανάλυση των όσων διαδραματίζονται τώρα στην Κύπρο "περί Ιστορίας".

"Οι κυπριακές περιπέτειες της Ιστορίας"
Tου Τάκη Καμπύλη
Λέγεται πως ενώ ο σημερινός μαθητής της Β΄ Λυκείου γνωρίζει πολλά περισσότερα για τη Φυσική από τον Νεύτωνα, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι σήμερα ένας καθηγητής Ιστορίας γνωρίζει για τον Κικέρωνα περισσότερα απ' όσα πιθανόν γνώριζε ο υπηρέτης του.
Τα προβλήματα με την αναζήτηση της «μίας, ανόθευτης και αντικειμενικής ιστορικής αλήθειας» δεν είναι ούτε καινούργια ούτε αθώα. Πολλές φορές οι διαφορές ανάμεσα στην «αλήθεια» και στην «πραγματικότητα» συγχέονται (και σκόπιμα), ιδίως επειδή στη δεύτερη παίζει κυρίαρχο ρόλο η μνήμη.
Ένα σχετικό παράδειγμα που αναφέρει ο ιστορικός Μαρκ Φερό αφορά τους Εβραίους της Αλσατίας και την περίεργη σιωπή τους μετά την ήττα του Άξονα. Με την κατάρρευση της Γαλλίας σχεδόν το σύνολο των Εβραίων της Αλσατίας μεταφέρθηκε στην «ελεύθερη» Γαλλία και ιδίως στη Μασσαλία και στην Τουλούζη. Ελάχιστοι ξαναγύρισαν στα σπίτια τους μετά τον πόλεμο.Το 1976, ένας ερευνητής επισκέπτεται τα χωριά της Αλσατίας και θέτει το ερώτημα στους κατοίκους αν «έπρεπε να επιστρέψουν οι Εβραίοι γείτονές τους». Η απάντηση ήταν αρνητική και συνοδευόταν από μια σειρά από αντισημιτικά σχόλια. Ο ίδιος ερευνητής αναζήτησε τη γνώμη των Εβραίων. «Μα και βέβαια θα θέλαμε να γυρίσουμε, ήταν ο τόπος μας, περνούσαμε καλά».
- Μα δεν σας αποκαλούσαν «βρωμο-Εβραίους»;
- Ναι, αλλά ήταν φιλικό και συνηθισμένο.
- Μα σας έκαψαν τη Συναγωγή.
- Τι λέτε; Ατύχημα ήταν.
«Αυτοί οι Εβραίοι, κατέληξε ο ερευνητής, δεν ήθελαν να ξαναθυμηθούν τον αντισημιτισμό που είχαν βιώσει. Το ταμπού είχε μετατραπεί σε σύμβολο εξορκισμού: εάν αναγνώριζαν την ύπαρξη του αντισημιτισμού, τότε το συγκεκριμένο φαινόμενο θα μπορούσε να αναβιώσει τόσο στη Μασσαλία όσο και αλλού. Αρνούμενοι την ύπαρξή του στο παρελθόν, επιδίωκαν να εξουδετερώσουν την πιθανότητα επανεμφάνισής του». Είναι προφανές το λάθος που θα έκανε όποιος κοινωνικός επιστήμονας βασιζόταν απλώς και μόνο στη μνήμη (μαρτυρίες) αυτών των ανθρώπων.
Πολλές φορές τα ίδια ζητήματα, αλλά σε διαφορετικές χρονικές στιγμές παγιδεύουν όσους προσπαθούν να αναζητήσουν μέσω της Ιστορίας τους «καλούς» και τους «κακούς». Χαρακτηριστική είναι η υπόθεση Ντρέιφους, όπως την ανέλυσε ένας από τους πιο γνωστούς Γάλλους ιστορικούς, ο Henry Rousso. Παρατήρησε λοιπόν ότι στη Γαλλία του Βισύ δεν υπήρξε, όπως θα αναμενόταν, καμία σημαντική εκδοτική δραστηριότητα κατά του Ντρέιφους. Αιτία αυτής της στάσης ήταν ότι το 1914 οι αντίπαλοι του Ντρέιφους θεωρούσαν εαυτούς στο «αντι-γερμανικό στρατόπεδο». «Συνεπώς», συμπεραίνει ο Rousso, «θα ήταν αντιφατικό για τον Βισύ να επιδιώξει ταυτοχρόνως τη συνεργασία με τους Γερμανούς και παράλληλα να αποκαταστήσει τους παλαιούς «αντι-Γερμανούς»».

Τέτοια ιστορικά ταμπού ως «αντικειμενικές αλήθειες» φαίνεται πως απασχολούν έντονα τελευταίως την κοινή γνώμη στην Κύπρο.
Η αρχή έγινε με την (ήδη διακηρυγμένη) θέση του νέου προέδρου Δημήτρη Χριστόφια να αλλάξει τα σχολικά βιβλία Ιστορίας. Ουσιαστικά, αμέσως μετά την εκλογή του, ο νέος πρόεδρος και ο νέος υπουργός Παιδείας Ανδρέας Δημητρίου έθεσαν το ζήτημα της αλλαγής (ευρύτερα) των αναλυτικών προγραμμάτων και παράλληλα την άσκηση των μαθητών στην εξοικείωση με τον «άλλο» της πατρίδας τους και της ιστορίας τους. Με τους Τουρκοκύπριους.
Ο Ταλάτ και το κόμμα του έχουν ήδη -επίσης εν μέσω αντιδράσεων στην τουρκοκυπριακή πλευρά αλλά και στην Τουρκία- αλλάξει τα δικά τους βιβλία Ιστορίας. Αν και τονίζονται ακόμη οι «ελληνοκυπριακές ωμότητες» της περιόδου '63 - '64, ωστόσο γίνονται εκτενέστατες αναφορές στην κοινή δράση των δύο κοινοτήτων και στους κοινούς αγώνες τους (ιδίως στα εργατικά ζητήματα).
Το κλίμα στην Κύπρο οξύνθηκε στο πλαίσιο αυτό με το πρόσφατο μήνυμα (19 Ιανουαρίου) του υπουργού Παιδείας με αφορμή τη μνήμη του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Μια πρόταση στο μήνυμα ήταν αρκετή: «(...) Ταυτόχρονα (ο Μακάριος) πέρασε μέσα από αιματηρές περιπέτειες και διακοινοτικές συγκρούσεις, τις οποίες προκάλεσαν παράνομες και εξτρεμιστικές ελληνοκυπριακές και τουρκοκυπριακές οργανώσεις με αποτέλεσμα να φτάσουμε στην τραγωδία του '74, τις συνέπειες της οποίας βιώνουμε σήμερα».
Αυτό ήταν! «Δηλαδή για τα γεγονότα του '74 ευθύνεται και η ελληνοκυπριακή πλευρά»; Το «δίκιο» έπνιξε κυρίως τους υποστηρικτές του «Όχι στο σχέδιο Ανάν», οι οποίοι -υποστηρίζεται- πως ένιωσαν (και συμπεριφέρθηκαν) πανίσχυροι μετά το δημοψήφισμα.
Λίγους μήνες πριν, ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος Β΄ είχε επίσης φροντίσει να ορίσει το πλαίσιο του διαλόγου: «Κάποιοι δικοί μας λένε ότι σκοτώσαμε Τουρκοκύπριους. Οι Τουρκοκύπριοι έφερναν όπλα, άρα οι δικοί μας τι να έκαμναν;»
Η Ρένα Χόπλαρου (εκπαιδευτικός) θα σχολιάσει σε άρθρο της πως ο «Αρχιεπίσκοπος παρέλειψε να αναφέρει ότι οι Τουρκοκύπριοι που βρέθηκαν σε ομαδικούς τάφους κατά δεκάδες δεν ήταν ένοπλοι στρατιώτες, αλλά άμαχοι πολίτες, άντρες γυναίκες και παιδιά. Όπως ακριβώς εν ψυχρώ δολοφονήθηκαν και πολλοί άμαχοι Ελληνοκύπριοι».
Έντονη υπήρξε η αντίδραση της ΟΕΛΜΕΚ (της κυπριακής ΟΛΜΕ), η οποία ζήτησε από τον υπουργό Παιδείας να αφαιρέσει τη συγκεκριμένη παράγραφο και να «στείλει διορθωτική ανακοίνωση»!
Μάλιστα, η ένωση των Κύπριων εκπαιδευτικών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης φρόντισε να αποκαταστήσει την «ιστορική αλήθεια» αναφερόμενη μόνο στην τουρκοκυπριακή εξτρεμιστική ΤΜΤ ως αρχή των γεγονότων βίας, που οδήγησαν τελικά στο πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου. Ωστόσο, δεν γίνεται καμία αναφορά στην ανακοίνωσή της στις τουλάχιστον 10 ενεργές ελληνοκυπριακές εξτρεμιστικές οργανώσεις που έδρασαν (μερικές από αυτές ήδη) από το 1959.
«Οι διαμαρτυρόμενοι», σημειώνει η Μαρία Ρεπούση (αναπληρώτρια καθηγήτρια, ΑΠΘ) «ήθελαν την αυστηρή παραμονή του υπουργού στο πλαίσιο της επίσημης μέχρι σήμερα εκδοχής».
Αυτό που η Μαρία Ρεπούση αποκαλεί «δημόσια Ιστορία», αναφέρεται στην επικρατούσα άποψη ότι «ενόσω υφιστάμεθα τις συνέπειες της εισβολής δεν πρέπει να εξισώνουμε τις ευθύνες των δύο κοινοτήτων για την περίοδο 1963 - 1974. Πρόκειται για μια λογική ιδιότυπου συμψηφισμού, όπου το περίσσευμα στον ισολογισμό των βασάνων, του πόνου και της δυστυχίας επιβάλλεται τελικά ως η αποκλειστική αλήθεια».
Η «δημόσια Ιστορία» (ή αν προτιμάτε, η -κάθε εποχή- επίσημη εκδοχή της Ιστορίας) καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το νόημα και της Ιστορίας, αλλά και της διδασκαλίας της. Ιδίως στην εποχή μας. Όπως σημειώνει ο καθηγητής Αντώνης Λιάκος «η παρακμή των μεγάλων αφηγημάτων, δηλαδή των ολιστικών ιδεολογιών, οι οποίες άρδευαν με νοήματα την κοινωνία, οδήγησε στην καταφυγή σε ένα ακόμη πιο μεγάλο αφήγημα: Στη διεκδίκηση του παρελθόντος, στη διεκδίκηση της Ιστορίας. Αλλά από την άποψη της έρευνας, αυτές οι διαμάχες δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν ως ο αγώνας του καλού εναντίον του κακού, της ιστορικής αλήθειας εναντίον της ιστορικής φενάκης».
Ο διάσημος Γάλλος ιστορικός Ζακ Λε Γκοφ έχει εξηγήσει πως η συζήτηση για το τι είναι Ιστορία και πώς διαμορφώνεται η σχέση μας με το παρελθόν (σε σχέση με το παρόν) είναι παλαιά, σκληρή, ενδιαφέρουσα και θα είναι διαρκώς παρούσα!
Σε μαρτυρία του στον υπογράφοντα, ο Ανδρέας Αχιλλείδης, Κύπριος εκπαιδευτικός (δυστυχώς δεν ζει πλέον), μιλούσε παρουσία ενός Τουρκοκύπριου δικηγόρου, του Μποϊσάν Μποϊρά, πριν από μερικά χρόνια (σε αμερικανικό έδαφος) για τις ακρότητες. Και εκεί άκουσα τον μεν Ανδρέα να μιλάει για το ξεκλήρισμα τουρκοκυπριακής οικογένειας και τη λεηλασία του σπιτικού της, αλλά και τον Μποϊσάν να παραδέχεται πως ίσως το τουρκοκυπριακό Μουσείο των «ελληνικών αγριοτήτων» να ήταν μια υπερβολική κίνηση.
Ίσως το κλειδί της ιστορικής μεθόδου στην Κύπρο να το έχει αγγίξει ο Νιαζί Κιζιλγιουρέκ (καθηγητής στο -ελληνοκυπριακό- πανεπιστήμιο της Λευκωσίας) ο οποίος σημείωνε πριν από λίγο καιρό ότι «η ελληνοκυπριακή πλευρά οφείλει να δει την άλλη πλευρά όχι ως μια ιδιαίτερη πολιτιστική οντότητα, αλλά ως μια ισότιμη πολιτική οντότητα».
Διαφορετικά το κρυφτούλι με την Ιστορία θα διαιωνίζει το χειρότερο: την περήφανη εσωστρέφεια της θυματοποιημένης μας συνείδησης.
Ιnfo
- Αντώνη Λιάκου «Πώς το παρελθόν γίνεται Ιστορία;» Αθήνα 2007, εκδ. Πόλις
- Νιαζί Κιζιργιουρέκ «Κύπρος, το αδιέξοδο των εθνικισμών», Αθήνα 1999, εκδ. Μαύρη Λίστα
- Ζακ Λε Γκοφ «Ιστορία και Μνήμη», Αθήνα 1998, εκδ. Νεφέλη
- Μαρκ Φερό «Τα ταμπού της Ιστορίας», Αθήνα 2002, εκδ. Μεταίχμιο.- Gudmundrur Halfdanarson (επιμ.) «Φυλετικές διακρίσεις στην Ευρωπαϊκή Ιστορία», Θεσσαλονίκη 2006, εκδ. Επίκεντρο.

Πηγή:www.kathimerini.gr/